મૂર્તિ ઘડતાં ઘડતાં છેવટ મિટ્ટી જેવો થૈ ગયો,

આદિ માનવની ગુફાની લિપિ જેવો થૈ ગયો !

માળી પરફ્યુમથી છલકતી શીશી જેવો થૈ ગયો,

ને બગીચો રોડ પરની બીડી જેવો થૈ ગયો !

અવતરી કાગળ ઉપર આષાઢની રમણીયતા,

જીવ કાલિદાસની લેખિની જેવો થૈ ગયો !

દરિયાથી ઝરણા તરફ…પર્વત લગી…આરોહણે…

શાહીનો ખડિયો શિશુની લીટી જેવો થૈ ગયો !

એક દિ’ સાચી ગઝલ લખવાની પ્રક્રિયામાં હું,

ઈવ ને આદમની રસબસ કીકી જેવો થૈ ગયો !

કોઈ ટહુકો માળાનું અજવાળું લૈ આવ્યો નહીં,

સૂર્ય પણ તારીખિયાની તિથિ જેવો થૈ ગયો !

આશ્રમે ગ્યો’તો…ને અડક્યો દોરો ખાદીનો જરા,

એક ક્ષણ હું રેંટિયાની ગતિ જેવો થૈ ગયો !

( લલિત ત્રિવેદી )

ગાલના ખાડાના કૂંણા ઢાળમાં,

હું પરોવાયો છું તારા વાળમાં !

મેં સરોવરને નથી જોયું કદિ’

જીવ અટવાયો છે એની પાળમાં.

કેમ હાંફે છે કબૂતર શ્વાસનાં ?

એ હજી આવ્યા છે ક્યાં પરસાળમાં ?!

અશ્રુઓની ધારથી ન્હાયો છું હું,

તું નવો કૂવો કપાળે ગાળ મા.

મોર જે છાતીમાં છુંદાવ્યો હતો,

એ હવે ઊડી ગયો ભૂતકાળમાં !

( સ્નેહલ જોષી )

સ્વપ્ન, ઈચ્છાઓ, અપેક્ષા, ધારણામાં,

આપણું હોવાપણું બસ આપણામાં.

આંખમાં આંજી પ્રતીક્ષા હું ઊભો છું,

સાંજ ઢળતી જાય છે એકલપણામાં.

આ હયાતીની હકીકત એટલી છે,

ઝાંખરાનું રાખ થવું તાપણામાં.

જન્મ-મૃત્યુ બેઉને ક્યાં આવરણ છે ?

જીવતર તો પણ વીતે છે ખાંપણામાં.

માત-પિતાને મૂકી ઘરડાઘરોમાં,

દીકરા જીવે પછી ખાલીપણામાં.

આપને સમજાવવું અઘરું નથી કૈં,

આપ સમજી જાવ છો થોડાઘણામાં.

એક દ્વિધા ચાલે છે નિરંતર,

એટલે “નાદાન” ઊભા બારણામાં.

( દિનેશ ડોંગરે “નાદાન” )

“ગુજરાત લિટરેચર ફેસ્ટિવલ” સારું કામ કરે છે. શિયાળાને સાહિત્યમય બનાવી દે છે. પણ મોટા ભાગની સંસ્થાઓમાં થતું હોય તેમ અહીં પણ થઈ રહ્યું છે. જેમ સગાવાદ હોય છે તેમ પરિચયવાદ અને ચમચાવાદ હોય છે. આ ફેસ્ટિવલમાં પણ યોગ્ય નામોના બદલે ઓળખીતા-પાળખીતાને બોલાવવાનો ચાલ છે.

દર વખતે છાપેલા કાટલા જેવા લોકો જ મંચ પર હોય છે. સાહિત્યના દરેક ક્ષેત્રમાંથી ખરેખર સાર્થક નામો શોધી આમંત્રણ આપીને બોલાવવાના બદલે જે લોકો એક અખબારના પૂર્વ તંત્રી, કેટલાક સ્વનામધન્ય કોલમિસ્ટ અને નવલકથાકાર અને સાહિત્યના સ્વઘોષિત ઝંડેદાર છે તેમને બોલાવાય છે. હદ તો ત્યારે થાય કે સચીન તેંડુલકરને અવગણીને બેટિંગ માટે બુમરાહને બેટિંગ પર બોલવા બોલાવાય છે. નવલકથામાં મહેશ યાજ્ઞિક, વાર્તામાં ડૉ. શરદ ઠાકર, જેવા સિદ્ધહસ્ત અને લોકો જેમને ખરેખર ચાહે છે તેમને બોલાવાતા નથી. આ બંને મહાનુભાવો તેમના ક્ષેત્રના અમિતાભ બચ્ચન છે. મહેશ યાજ્ઞિક સસ્પેન્સ તો શરદ ઠાકર પ્રેમના બાદશાહ છે. મહેશ યાજ્ઞિકની નવલકથા વાંચવા ચિત્રલેખા અને અભિયાન ખાસ ખરીદતા. શરદ ઠાકર ગુજરાત સમાચાર, સંદેશ અને ભાસ્કર જે જે છાપામાં ગયા તે છાપા બંધાવેલા. પણ હજુ તો પહેલી નવલકથા લખી હોય તેમને સ્ટેજ પર બોલાવાય છે. આવું જ ફિલ્મ રિવ્યૂમાં છે. ગુજરાતીમાં ફિલ્મ રિવ્યૂની આધુનિક શરૂઆત જયવંત પંડ્યાએ કરેલી. તેમના રિવ્યૂ વાંચીને અમે ફિલ્મ જોવા જતા. તેમની રસાળ શૈલીમાં ટૂંકમાં ફિલ્મ રિવ્યૂ વાંચવાની હંમેશા આતુરતા રહેતી. તેમના દ્વારા સંપાદિત “નવરંગ” કોઈ ફિલ્મ મેગેઝિનથી કમ નહોતું. ફિલ્મોમાં જયંત પીઠડિયાએ તો ગુરુદત્ત પર પી.એચ.ડી કરેલું છે પણ તેઓ પણ ઉપેક્ષાનો ભોગ બને છે. હિન્દીથી માંડીને ગુજરાતી ફિલ્મોનો રેકોર્ડ હરીશ રઘુવંશી પાસે જેટલો છે તેટલો કોઈની પાસે નથી. તેઓ તેમના પુત્રની તબિયતના લીધે ન આવી શકે તો વિડિયો કૉન્ફરન્સ સુલભ છે જ. મુંબઈના સુભાષ છેડા ન માત્ર ફિલ્મોના રેકોર્ડ સંગ્રહિત કરવામાં નામ ધરાવે છે પણ સાથે તેઓ કેટલીક વિસરાયેલી ક્લાસિક ફિલ્મોની ડીવીડી પણ બહાર પાડે છે. તેઓ પુસ્તકોનો પણ પ્રચારપ્રસાર કરે છે જેમ કે સાને ગુરુજીનું શ્યામનીબા (મૂળ – શ્યામચી આઈ). ઉત્તમ સાહિત્યની સાધના કરતા સાહિત્ય સાધના ટ્રસ્ટ સંભાળતા ભગીરથ દેસાઈ પણ આવું નામ છે પણ કદાચ તેમના પર આર.એસ.એસ.નું લેબલ તેમને નડતું હશે.

આર.જેમાં દેવકી અને ધ્વનિત સિવાય પણ લોકપ્રિય અને સારા નિવડેલા લોકો છે. દા.ત. અર્ચના. પણ એમનો કોઈને વિચાર નથી આવતો. વિજ્ઞાન અને હાસ્યમાં કિશોર અંધારિયા છે. તેમના તો વિજ્ઞાન લેખ પાઠ્ય પુસ્તકોમાં સમાવિષ્ટ થયા છે. વિજ્ઞાનને લોકો સુધી પહોંચાડનારામાં એક સુખ્યાત નામ ધનંજય રાવલનું પણ છે. તેમની કદર પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ એ.પી.જે. અબ્દુલ કલામ કરી શકે પણ જી.એલ.એફ તેમને ન બોલાવે તેમાં ધનંજયભાઈને કંઈ ગુમાવવાનું નથી. પણ જી.એલ.એફનું માન એક દોરો ઘટે છે. અધ્યાત્મ આવે ત્યાં સ્વામી સચ્ચિદાનંદનું નામ આવે. તેમણે જે લખ્યું તે હિન્દુ પ્રજાની આંખ ઉઘાડી દેનારું છે. રાષ્ટ્રવાદી લેખક-સંપાદક-રાજનેતાના સુભગ સમન્વય જેમાં છે તેવા કિશોર મકવાણાને પણ યાદ કરાતા નથી. બાળ સાહિત્ય હોય કે ધર્મ સાહિત્ય, ભાવનગરના પ્રા. રક્ષાબેન દવે ઊંચું નામ છે પરંતુ તેમને કદાચ જી.એલ.એફ.ના આયોજકો ઓળખતા પણ નહિ હોય. બાળ સાહિત્યમાં આવાં બે નામો મધુકાન્ત પ્રજાપતિ અને મહેન્દ્ર ઝીંઝુવાડિયાના પણ છે. શૈલેષ સાગપરિયા તો પૉઝિટિવ વાતો ફેલાવીને સતત નેગેટિવ દુનિયામાં આશાની જ્યોત ટમટમતી રાખે છે. પરંતુ તેમની પણ અવગણના કરાય છે. લઘુનવલમાં યોગેશ પંડ્યા પણ સુખ્યાત નામ છે. તેઓ તો પાછા કવિ પણ છે. નીતિન ત્રિવેદી પણ માનવીય સંવેદનાસભર વાર્તા ક્ષેત્રે જાણીતું નામ છે. રહસ્ય વાર્તાઓમાં યશવંત મહેતા પછી હવે રાજ ભાસ્કરનું નામ ટોચ પર છે. તેમનાં અનેક પુસ્તકો પણ પ્રકાશિત થયા છે જેમ કે “લવ યુ દોસ્ત”. તેમજ  વિદેશી સાહિત્યમાં રંજના હરીશ પણ પ્રશંસિત નામ છે. તેમને બોલાવી જ શકાય. જો ફિલ્મ રિવ્યૂને સાહિત્ય કહી શકાય તો જ્યોતિષના પુસ્તકો-કોલમને શા માટે નહીં? તેમાં મહેશ રાવલ, પદ્મનાભ અગ્નિહોત્રી, બેજાન દારૂવાલા શા માટે ન સમાવેશ પામે? અને આ જ રીતે ડૉક્ટરો લખે તેને સાહિત્ય કહેવાય કે નહિ તે પણ એક ટોપિક હોય શકે. ડૉ. મુકુંદ મહેતાથી લઈને મુકુલ ચોકસી કેમ જી.એલ.એફ દ્વારા ઉપેક્ષિત છે? મુકુલ ચોકસી તો પાછા કવિય ખરા.  અને નવલકથાથી માંડીને સમસામયિક વિષયો પર દીર્ઘ ચિંતન પ્રસ્તુત કરનાર અનુભવશીલ દિનકર જોશીને તો ઘરે જઈને તેડું આપવું જોઈએ. સૌરભ શાહ અને વીરેન્દ્ર પારેખ પણ આવા જ સન્માનનીત લેખક છે. ફિલ્મોની વાત અને મિડ ડેની વાત આવે તો અરવિંદ શાહ (એ.ટી.) અને સલીલ દલાલને કેમ ભૂલાય?

સ્પોર્ટસ પર વખાય તેને સાહિત્ય કહેવાય? ચર્ચા તો થવી જોઈએ. અને તો તુષાર ત્રિવેદી, ભવેન કચ્છી, જગદીશ બિનિવાલે અને ચિંતન બુચ તેમાં અવ્વલ સ્થાન પામે. પ્રેરણાત્મક અને યુવાલક્ષી સાહિત્યમાં રાજુ અંધારિયા પણ જાણીતું નામ છે. (જસ્ટ મિનિટ)

બ્લોગરોની દુનિયામાં કાર્તિક મિસ્ત્રી, હિના પારેખ તો ફેસબુક સાહિત્યમાં અને ફેસબુક પર રોજ સાહિત્યકારોને યાદ કરતા રજની અગ્રાવતને બોલાવી શકાય.

અને સાહિત્ય સર્જકોની સાથો સાથ સાહિત્યનો પ્રચારપ્રસાર કરનારાની કદર શા માટે નહિ? મહેન્દ્ર મેઘાણી તો અમદાવાદ છે માટે બોલાવાય પણ ભાવનગરથી વિશેષરૂપે તેમના એવા જ કર્મઠ પુત્રો જયંત મેઘાણી (પ્રસાર) અને ગોપાલ મેઘાણી (લોકમિલાપ)ને ન બોલાવી શકાય?

(ઉપર લખેલાં નામો આ વખતે નથી. જો અગાઉ આવી ગયા હોય તો દરગુજર કરવા વિનંતી. આ તો એક ઉર્મી છે અને આનો હેતુ જી.એલ.એફ.ને હતોત્સાહ કરવાનો નહિ બલકે એનું સ્થાન વધુ ઊંચું કરવાનો છે.)

( કિશોરસિંહ પરમાર )

ભીતરની બારી તું ખોલ મારા સાયબા,
મનની તે વાત આજ બોલ મારા સાયબા.

ઝીણું ઝરમરતું આજ વરસે છે આભ,
તું અમથી તે છત્રી ના ખોલ મારા સાયબા.

ગમતાનો ઊડે અહીં ચોમેર ગુલાલ,
સંગ ઉમંગનો તું વગાડ ઢોલ મારા સાયબા.

ખુદને ખુદાથી થશે મબલખ કઈ વાતો,
એકાંતિ હિલ્લોળે ડોલ મારા સાયબા.

લીલી ડાળે ગૂંજે ભીનો ટહુકો પ્રીતમ,
ફૂલ પંખીનો કર ના તું તોલ મારા સાયબા.

( પ્રીતમ લખલાણી )

(૧)
વહેલી સવારે
સ્ક્વોશ રમવા ગયો.
હજુ સાથી આવ્યા નથી.
લાઈટ કરી.
ખંડની દીવાલ પર ઊંઘે છે
ત્રણ પતંગિયાં.

પાછલું ચોમાસું-
વનમાં ફાટી હાલ્યાં છે
ઘાસ-છોડ.
ફૂલો લહેરાય છે,
સુગંધ ઊઠે છે,
કેડી ડૂબે છે,
પતંગિયાં ઊડે છે.

હળવેકથી પકડી
બગીચામાં છોડી દઉં છું.
આંગળીઓ પર રહી જાય છે
રંગીન રજ-
પતંગિયાંની.
ફૂલોની,
પવનની,
વર્ષાની,
વસંતની.

(૨)
વનની કેડી ઢંકાઈ ગઈ
ઘાસથી.
પગ મૂક્યો ઘાસમાં
ફરરરર ઊડ્યાં પતંગિયાં,
ઝીણાં, નખ જેવડાં.
પળમાં બેસી ગયાં,
અલોપ !
પગ ઉપાડું તો
ઊડી જાય.
ન ઊપાડું તો ખોવાઈ જાય.

ઊભો છું એમનેમ.

(૩)
વનફૂલોનાં ટોળાં ઉપર
પતંગિયાંની જોડ.
ઊડે,
આવે
ઓરાં-આઘાં,
તરે-ઊતરે,
ફરી ઊડતાં.
ત્વરિત નૃત્યની
રેખા ઝબકે
સ્તબ્ધ હવામાં.

ફૂલડાં માને :
મારો આશક.
ઘેલાં ફૂલ
ને
કવિતાનો કરનાર.

( પ્રદીપ સંઘવી )

સંબધો ઓગળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો,
સાંજ હવે બસ ઢળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

નિતનિત નવલા આશામિનારા બંધ કરી દ્યો ચણવાના,
જે છે એ પણ ઢળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

જીવતર આખું જાપયા તો પણ ના ક્યાંયે મેળાપ થયો,
એ ઈશ્વર ખુદ મળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

એકલતાના સાતે સાગર પળમાં પાર થયા સમજો,
મનના મેરુ ચળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

અજવાળાની કેટકેટલી રાહ જુવે છે વણજારો,
અંધારા ઝળહળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

પડછાયાનાં ટોળે-ટોળાં હાથ સ્વયંનો ઝાલીને,
ઘર-બારા નીકળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

જેને ચૂમી ચૂમી ‘સાહિલ’ ખૂબ ઝૂમ્યા ઊભા રસ્તે,
જામ હવે એ ગળવામાં છે-સાહિલ ડેરા સંકેલો.

( સાહિલ )