વીર શહિદ કેપ્ટન નિલેશ સોની

જગતના સૌથી ઊંચા અને દુર્ગમ રણમેદાન સિઆચેન ખાતે ૩૦ વર્ષ પહેલા ગુજરાતી યુવાન કેપ્ટન નિલેશ સોનીએ શહિદી વહોરી હતી. આજે એટલે કે ૧૨મીએ ફેબ્રુઆરીએ તેમની શહાદતને બરાબર ૩૦ વર્ષ પૂર્ણ થયા. જો કે વતન માટે મરી ફીટવાની એ અદ્વિતિય અને અનોખી પરાક્રમગાથાથી ઘણા ખરા ગુજરાતીઓ અજાણ છે. સિઆચેન મોરચે લડત આપતા કેપ્ટન સોની ૧૯૮૭ની ૧૨મી ફેબ્રુઆરીએ ૨૦ હજાર ફીટ ઊંચા પહાડી રણમેદાનમાં શહિદ થયા હતા.

હિમાલયમાં ૨૧ હજાર ફીટ ઊંચે આવેલી સિઆચેન હિમનદી પર પાકિસ્તાન કબજો જમાવવા માંગતું હતું. તેને અટકાવવા ભારતીય લશ્કરે ૧૯૮૪માં ઓપરેશન મેઘદૂતનો આરંભ કર્યો હતો. ચારેક વર્ષ સુધી ચાલેલા એ જંગ દરમ્યાન કેપ્ટન નિલેશને ૧૯૮૬ના ડિસેમ્બરમાં સિઆચેન ચોકી પર પોસ્ટીંગ મળ્યું હતું. શિયાળામાં આપણે ત્યાં દસ-પંદર ડીગ્રી તાપમાન હોય એ વખતે સિઆચેન ખાતે માઈનસ ૫૫ ડીગ્રી સુધી તાપમાન પહોંચી જતું હોય છે. તાજેતરમાં જ સિઆચેન વિશે પ્રગટ થયેલા પુસ્તક “આ છે સિઆચેન”માં હર્ષલ પુષ્કર્ણાએ નોંધ્યું છે કે સિઆચેન સરહદ આખા જગતમાં સૌથી આકરી છે. ત્યાં નક્કર જમીન ન હોવાથી કોઈ કાયમી ચોકી બાંધી શકાતી નથી. સતત થતી બરફવર્ષા વચ્ચે જવાનોએ અહીં ૯૦ દિવસ સુધી રહેવાનું હોય છે. એ દરમિયાન તેમનું દસ-પંદર કિલોગ્રામ વજન ઘટી જાય એ નક્કી હોય છે. એવા વિષમ મોરચે કેપ્ટન સોનીને ઓપરેશન મેઘદૂત હેઠળ મોકલવામાં આવ્યા હતા.

સિઆચેન જતાં પહેલા કેપ્ટન સોનીએ ઘરે પત્ર લખ્યો હતો કે હવે હું વધારે દુર્ગમ સ્થળે જઈ રહ્યો છું. માટે મારા પત્રો તમને કદાચ મળશે નહીં. ઘરના સભ્યોને લખેલો એ પત્ર તેમનું છેલ્લું સંભારણું બની રહ્યું. કેમ કે પાકિસ્તાન દ્વારા નિયમિત રીતે થતા તોપમારામાં ૧૨મી ફેબ્રુઆરીના દિવસે કેપ્ટન સોની શહિદ થયા હતા. શહિદ થતાં પહેલાં કેપ્ટન સોની અને તેમના સાથીદારોએ પણ પાકિસ્તાન તરફ સંખ્યાબંધ પ્રહારો કર્યા હતા. પરંતુ પાકિસ્તાની તોપનો એક ગોળો શિખર પર ફાટ્યો હતો. એ સાથે જબરફ ફસકી પડતાં તેની નીચે કેપ્ટન સોની સહિતના સાથીદારો બરફ નીચે દટાઈ ગયા હતા. તેમની શહાદત માટે તેમને સિઆચેન ગ્લેશિયર મેડલ સહિતના સન્માનો આપવામાં આવ્યા હતા.

મૂળ વિરમગામના કેપ્ટન સોનીનો જન્મ ડેપ્યુટી કલેક્ટર હરજીવનદાસ ચત્રભુજ સોની અને કલાવતીબેન સોનીના ઘરે તા. ૧૯ જુલાઈ, ૧૯૬૨ના દિવસે અમદાવાદના પાલડી વિસ્તારમાં થયો હતો. તેઓ હરજીવનદાસના સોથી નાના સંતાન હતા. પાલડીની શીશુવિહાર બાલમંદિર સ્કુલ અને સી. એન. વિદ્યાલયમાં પાંચમા ધોરણ સુધી અભ્યાસ કર્યો હતો. ત્યારબાદ તેમણે બાલાચડી સૈનિક સ્કુલમાં અને એ પછી ખડકવાસલા ખાતે આવેલી નેશનલ ડિફેન્સ એકેડેમીમાં તાલિમ લીધી હતી. તે જમાનામાં પોતાના સંતાનને દૂર ભણવા મૂકવાની પણ માનસિકતા ન્હોતી અને તે પણ લશ્કરી સ્કુલમાં મૂકવાનું કેપ્ટન સોનીના માતા-પિતાએ આ હિંમતભર્યું પગલું લીધું હતું. ખુદ કેપ્ટન સોનીને પણ બાળપણથી લશ્કર તરફ એક લગાવ હતો.

૧૨મા સુધી અભ્યાસ પૂર્ણ કરી કેપ્ટન સોનીએ નેશનલ ડિફેન્સ એકેડેમીની પરીક્ષા પાસ કરી ખડકવાસલા ખાતે પોતાની તાલીમનો પ્રારંભ કર્યો. ૧૯૮૪માં રેગ્યુલર કમિશન્ડ ઓફિસર તરીકે ૬૨, ફિલ્ડ રેજિમેન્ટમાં સેકન્ડ લેફ્ટેનન્ટ તરીકે નિયુક્તિ મેળવી. કેપ્ટન સોનીએ પોતાના ફરજકાળ દરમ્યાન કાશ્મીર, શ્રીનગર અને લેહમાં પોતાની ફરજ બજાવી હતી.

બહુ ઓછા ગુજરાતી યુવાનો સૈન્યમાં ભરતી થાય છે. તેમાંથી બહુ ઓછાને સિઆચેન જેવા દુર્ગમ સ્થળે ફરજ બજાવવાનો લ્હાવો મળે છે. કેપ્ટન સોની તેમાંના એક હતા. શહિદી પછી તા. ૨૪ ફેબ્રુઆરીના રોજ લશ્કરી સન્માન સાથે તેમના અંતિમ દેહને ત્રિરંગામાં વિંટાળીને અમદાવાદ લવાયો હતો. અહીં લશ્કરના ઉચ્ચ અધિકારીઓએ હાજર રહીને લશ્કરી સન્માન સાથે તેમને અંતિમ વિદાય આપી હતી.

કેપ્ટન સોનીની શહાદત પછી અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન દ્વારા કેપ્ટન સોની જ્યાં રહેતા હતા તે માર્ગને કેપ્ટન નિલેશ સોની માર્ગ જાહેર કરવામાં આવ્યો. તેમના ઘરની નજીક પાલડી ભઠ્ઠા વિસ્તારમાં અંજલી બી.આર.ટી.એસ સામેજ કેપ્ટન સોનીનું સ્મારક આવેલું છે.

આભાર : કેપ્ટન સોની વિશેની માહિતી અને ફોટોગ્રાફ્સ કેપ્ટન સોનીના મોટાભાઈ શ્રી જગદીશભાઈ સોની થકી મેળવી શકી છું. કેપ્ટન સોની જેવી વ્યક્તિ વિશે “મોરપીંછ” પર પોસ્ટ મૂકવાની પરવાનગી આપવા બદલ હું તેમનો આભાર માનું છું.

आजकल सोशल मीडिया पर दोस्ती की बहार है किंतु क्या इसे सच्चे अर्थों में दोस्ती कहा जा सकता है ? सिर्फ पसंद/नापसंद या कभी कोई टिप्पणी कर देने मात्र से दोस्ती जिंदा तो रह सकती है पर परवान नहीं चढ़ सकती। उसके लिए तो साथ-साथ, साझा अनुभव जरूरी है। हमारे जीवन में मित्रता की दो भूमिकाएं ऐसी हैं, जो उसे एक आदर्श का दर्जा देती है। हम सभी, जीवन के किसी मोड़ पर ठोंकरे खाकर गहरी हताशा में डूब जाते हैं। ऐसे में मुरझाए मन को फिर से खिलने लायक बनाने में मित्र बहुत काम आते हैं। उनका निःस्वार्थ प्रेम ही हमें फिर खड़े होकर जीवन का सामना करने की शक्ति देता है। तभी तो आचार्य रामचन्द्र शुक्ल ने मित्र को औषधि समान माना है। अपने आपको समझने, अपना सर्वोत्तम विकसित करने में मित्र बिना किसी एहसान के मदद करते हैं, जो हमें अपने जीवन का अर्थ पाने में दूर तक साथ देते हैं। यह सही है कि सभी दोस्त ऐसे नहीं होते किंतु ऐसा एक भी दोस्त मिलना या स्वयं होना, जीवन को ईश्वरीय वरदान है।

इतना तो तय है कि हर कोई, हर किसी का मित्र नहीं हो सकता पर इसमें जाति-पाति, ऊंच-नीच, धर्म-नस्ल का भाव ज्यादा मायने नहीं रखता। फिर चाहे हम कृष्ण-सुदामा, राम-सुग्रीव या दुर्योधन-कर्ण के पौराणिक उदाहरण लें या चन्द्रगुप्त-चाणक्य, तुलसीदास-रहीमदास के ऐतिहासिक उदाहरण। पहली बात तो यह है कि मित्रता रक्त संबंध नहीं है, हम अपने मित्रों का चयन करते हैं। भले ही इसके पीछे अचेतन रूप से वैज्ञानिकों के अनुसार, हम और हमारे मित्रों के बीच डीएनए की एक प्रतिशत समानता ही क्यों न हो। विवाह की तरह मित्रता का कोई बना-बनाया ढांचा नहीं होता। मित्र से महीनों बात किए बिना भी मित्रता पर आंच नहीं आती पर यह बात विवाह संबंध के बारे में नहीं कही जा सकती। मित्र के रूप में हम उन लोगों को ही चुनते हैं, जिनकी गतिविधियों, रुचियों, सोच और सरोकारों में हमसे समानता हो। तभी तो मित्र की परिभाषा अरस्तू ने ‘हम जैसा एक और’ के रूप में की है। दोस्ती के फलने-फूलने के लिए ‘भरोसा’ सबसे जरूरी होता है। हम अपने दोस्त के सामने अपने को इस भरोसे के साथ खोलना चाहते हैं कि वह हमें वैसे ही स्वीकार करेगा जैसे कि हम हैं और बुरी लगने पर भी सच बात कहने से नहीं चूकेगा जिससे हम जीवन में भटकावों से बच सकेंगे।

विद्वानों ने मित्रता के मुख्यतः तीन रूप बताए हैं- सुख मैत्री, उपयोगिता मैत्री और गुण मैत्री। हममें से अधिकांशतः पहले दो प्रकार की मित्रता को ही प्रश्रय देते हैं, लेकिन तीसरी, गुण मैत्री ही नैतिक रूप से उत्कृष्ट मानी जाती है। हम अलग-अलग व्यक्तियों के साथ मित्रता के अलग-अलग रूप से जुड़े हो सकते हैं और एक ही व्यक्ति के साथ तीनों रूपों में एक साथ भी जुड़ सकते हैं। जहां पुरुषों के बीच मित्रता में साथ-साथ कार्य-संपादन की भूमिका ज्यादा होती है वहीं, स्त्रियों के बीच मित्रता में भावात्मक, व्यक्तिगत घनिष्ठता का महत्व ज्यादा होता है।

मित्रता के जिस आदर्श रूप की चर्चा हम ऊपर कर आए हैं, उसका दायरा आज सिकुड़ता नज़र आ रहा है। भावनात्मकता के स्थान पर अपना सुख और व्यापारिकता हावी होती जा रही है। हम एक-दूसरे का उपयोग करने के लिए दोस्ती करने लगे हैं। ऐसा नहीं है कि दोस्त एक दूसरे के काम नहीं आते किंतु यह मित्रता का प्रधान उद्‌देश्य नहीं है। उसका उद्‌देश्य तो हार्दिक, प्रेमपूर्ण आत्मीयता को गहराना है, विस्तार देना है। रोमांटिक प्रेम में पहाड़ी झरने की तरह आवेग, तीव्रता अधिक होती है किंतु यह अस्थायी साबित होता है। मित्रता मैदान में नदी की धारा की तरह शांत, लेकिन स्थायी होती है और जीवन के अंतिम पहर तक साथ देती है। एक श्रेष्ठ जीवन के लिए यह नितांत वांछनीय है।

( आलोक टंडन )
रिसर्च फैलो, इंडियन काउंसिल ऑफ फिलोसॉफिकल रिसर्च प्रोजेक्ट

*
જ્યારથી આંખો એમની વખોડી ગઈ;
ત્યારથી હૈયે વિયોગની હોળી થઇ !
*
જયારે કર્મોના હિસાબ આપતી, ખાલી ઈશ્વરની ઝોળી થશે;
ક્યાંક રંગોની ધૂળેટી તો કેટલાક હૈયે ત્યારે ઉની હોળી થશે !
*
જેટલી માનવીના મનમાં આંચ છે;
એટલે હોળીમાં પણ ક્યાં દાઝ છે ?
*
કૃષ્ણ બનવું સહેલું છે, રાધારાણી બનવા કરતા કદાચ;
રાધાએ હૈયાની કરી હોળી પણ ના બાંધ્યા ત્રિભુવન નાથ !
*
પ્રિયતમાના ચહેરે શોભેશે મેઘધનુષી રંગો;
હોળી તો બસ નિમિત્ત છે, હૈયું રંગો કે અંગો !
*
શું કરું સતરંગી હું વાત ? મારી આંખે તો અંધારા આવી જાય છે;
જયારે પેટની હોળી ઠારવા, કોઈ બાળક મજુરી કરવા જાય છે.

( દિવ્યા સોની “દિવ્યતા” )

પાંચ દિવસની દિવાળીમાં, વહેચું હું પાંચ મારા વિચાર !
ત્યારે ઉજવીએ દિવાળી, જ્યારે અંધકાર પર જીતે ઉજાશ !

દિવાળી શબ્દ પડતાં જ મનમાં બાળપણ, રોશની, ફટાકડાં, સફાઈ, મીઠાઈઓ, નવા કપડાં, મિત્રો, હસી-ખુશી, કુટુંબીજનો, જાત ભાતના સાથીયાઓ, દિવાળી નિમિતે થતી પૂજાઓ, ઘરેણાં તેમજ વાહનની ખરીદીઓ, નવા કેલેન્ડર, જુના હિસાબો, નવા વ્રતો, નવ વર્ષની શુભેચ્છાઓ સહિત બીજુ ઘણું યાદ આવે. આ સર્વે લાગણીઓ અને અનુભૂતિને દરેક દિવાળીએ માણી અને યાદોની થેલીમાં ભરતી જાઉં છું, અને વાગોળતી રહું છું.

દિવાળીનાં દરેક દિવસ સાથે કંઈ કેટલા રિવાજો વણી કઢાયેલા છે અને એની પાછળના કારણો કે સાચી રીતોથી મહદઅંશે અજાણ આપણે એ રીતિઓ નિભાવ્યા કરીએ છીએ. આ વર્ષે થયું લાવ આ દિવાળી ના રીવાજો વિષે હું અત્યાર સુધી શું સમજી છું તેનો વિચાર કરુ. એ વિચારોમાંથી જ આ લેખની શરૂઆત થઇ.

(૧) દિવાળીમાં સફાઈ કરવી જોઈએ, પણ એ સફાઈ શાની ? હું માનું છું કે એ સફાઈ આપણા મનના મેલની હોવી જોઈએ. ઘર તો આપણે રોજ જ સાફ કરીએ છીએ એના કરતાં મન ઉપર જે રોજના રાગ, દ્વેષ,છળ, કપટ, કામ, ક્રોધ , નિંદા, અસત્યના મેલ ચડાવીએ છીએ એની સફાઈ વધુ જરૂરી નથી ? મેં આ વર્ષે દિવાળીની સફાઈમાં સૌ પ્રથમ જાળા પાડવાનું શરુ કર્યું, ત્યાં મારો સાત વર્ષનો દીકરો આવી કહે છે કે મમ્મી મારા પલંગ ઉપરનું નાનું જાળું રહેવા દેજે. મે પૂછ્યું કેમ એ કરોળિયો તારો ફ્રેન્ડ છે ? અને દીકરાએ જવાબ આપ્યો કે, ના ફ્રેન્ડ તો નથી પણ એ ખુબ નાનો છે. એ એકલો છે. એનાથી કદાચ પાછું એ જાળું નહિ બનાવાય. એટલું એ એક જાળું પાડ્યા વિના પણ આ લખનાર માના કાનોમાં દિવાળી રણકી નથી ?

(૨) દિવાળીમાં જાત જાતની મીઠાઈઓ અને ભાત ભાતના નાસ્તાઓનો રસથાળ હોય છે. દિવાળીમાં ભેગા મળી કરાતી ઉજાણી અને મંદિરોમાં ભરાતા મોટા મોટા અન્નકુટોની વાત જ ન્યારી છે. મિત્રો અને સગાવહાલાં સાથે મળી આ નાસ્તોની ઉજાણી એટલે દિવાળી. ને કોઈકવાર બસ આમ જ મારે નોકરીએ જવાનું હોય ને પતિ કહે મારેય રસોઈ શીખવી છે. આજનો ચા નાસ્તો હું જ બનાવીશ, ત્યારે પણ મારી આ આંખોમાં ચમકી ઉઠે છે આ દિવાળી. તો ક્યારેક મારો દીકરો એના પોકેટ મનીના ડોલર એના ડેડી માટે લક્ઝરિયસ કાર લેવા ભેગા કરી રહ્યો છે, આ ડોલરમાંથી એ એક ડોલર એ પોતાના માટે પણ નથી ખર્ચતો. એક દિવસ અચાનક એના એને રસ્તે રહેતાં ભિખારીઓની વાત કહે છે અને ત્યારે એ પોતાની પાસે ભેગા કરેલા ૫૦ ડોલર લઈને દોડી આવે છે અને ડેડીને કહે છે કે આ ડોલર એ ભિખારીને આપી દેજો. સાંભળીને આ માતા-પિતાની આંખમાં જાણે દિવાળી ઝળહળી ઉઠી. નાની નાની લાગણીઓને વહેચતી આ રહી છે મોટી દિવાળી.

(૩) દિવાળીમાં મને સૌથી વધારે અચરજ પમાડતી વાત એ છે કે આ તહેવાર આપણો સૌથી મોટો તહેવાર છે. અને એ દિવસ અમાસનો દિવસ છે. અમાસને આપણે અશુભ ગણીએ છીએ. અને આજ અમાસને દિવસે ઉજવાતો તહેવાર છે દિવાળી. એ શું દર્શાવે છે ? કદાચ એવું જ કૈક કે બીજાના અજવાળે ક્યાં સુધી તું નિર્ભર રહીશ ? ચાલ પેટાવ નાનકડો દીવડો, તું જાતે જ તારા અંધારાનો મારક બનીશ. દિવાળીના દીવડાઓ જેવા સગપણ શોધો. જે જીવનને રોશન કરે. જુના ચોપડાં બંધ કરો એવી જ રીતે જીવનમાં પણ હિસાબ ચોખ્ખો રાખો. કોઈ સાથે ના જ બનતું હોય તો એને મનમાંથી પણ કાઢો. એના માટે દુ:ખી થવાય જ નહીં. એના માટે મન મનાવાય જ નહીં. જે માત્ર તમને રંજાડવા જ જનમ્યાં છે એવા વ્યક્તિઓની હૃદયમાંથી બાદબાકી કરો. નવા દીવડાં પ્રગટાવો, નવા સગપણ સ્થાપો. ગમતાં જૂનાં દીવડાઓને સ્નેહનાં તેલે છલકાવો. જે તમારા જીવનને ઝળહળ જગમગાવીને ઉત્સવ બનાવી દેશે.

(૪) દિવાળીમાં લક્ષ્મીપૂજા અને નવી ખરીદીનો મહિમા ખુબ મોટો છે. લક્ષ્મીપૂજાના ચોઘડિયા સાચવવાં અને ધૂમ ખરીદી કરીને લીધેલી વસ્તુઓ બધાને બતાવવી એટલે દિવાળી. પણ એની પાછળ છૂપાયેલા કારણની મારી સમજણ કંઈક આવી છે. દિવાળીના ખુશીના તહેવારે આપણી પાસે છે, એ બધું યાદ કરો. જીવનમાં મેળવેલું ધન એ માત્ર રૂપિયા, પૈસા, સોનું, ચાંદી જ નથી, તમારા મિત્રો અને સગાવહાલા પણ છે. તો આ સર્વેને નજર સમક્ષ લાવો અને ભગવાનનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનો કે આપણને મિત્રોનો, સારા સગપણનો કેવો મોટો ધનવૈભવ આપ્યો છે. અને એ સર્વે ધનવૈભવ, મિત્રવૈભવ, સ્વાસ્થ્યવૈભવ કે બીજો કોઈપણ જાતનો વૈભવ જે તમારા હૃદય ને ટાઢક આપે છે એની કદર કરો. અને મારી પાસે કશું જ નથીની જે લાગણી છે એને ઉગતી જ ડામો. આ છે ખરી લક્ષ્મીપૂજા, નહીં ?

(૫) ફટાકડાં, દીવડા અને ઝગમગ રોશની. આપ સૌને અનેરી દિવાળીની વધામણી. આ ફટાકડાં એટલે અંતરની ખુશીઓની ઉજવણી જોરશોરથી કરવી. આપ સર્વે સ્નેહી મિત્રોના જીવનમાં એટલી ખુશીઓ અને સફળતા આવે કે અમારા હાથની તાળીઓના ગડગડાટનો અવાજ દિવાળીમાં ફટાકડાની ૧૦૦૦૦ ની લૂમ કરતાંય મોટો આવે. તમારાં ભાગ્યનું રોકેટ ચાંદ ને સ્પર્શે. કાળીચૌદસ માટે એવું કહેવાય છે કે ખૂબ વહેલા ઉઠો નહીં તો કાગડો તમારું રૂપ લઇ જશે. શું એ સાચું હશે ? હું માનું કે એ રૂપ ચહેરાનું નહીં મનનું રૂપ. તમે ખુદને અડતી નડતી જીવનની કાળાશને ઓળખો અને મનને સમયસર જગાડો નહીં તો વખત જતા જીવન આખું કાળું બનશે. જો તમે હૃદય ને વહેલું જાગ્રત કરશો તો જીવનસુકાન તમારી ગમતી અજવાળી રાહે વળશે જ. શું કંઈક આવી જ નથી આપણી દિવાળી ? આપણી સમજણથી આપણી આસપાસ \ના વાતાવરણને ઝગમગાવીએ એ જ છે દિવાળીની ખરી ઉજવણી. જીવનને જાણી, માણી વખાણવું એટલે દિવાળી.

આપણને સૌને ગમતી દિવાળી !
ખુશહાલી અડે ને લાગે દિવાળી !
દીકરીની હસીમાં રણકે દિવાળી !
દીકરાના નયનમાં ચમકે દિવાળી !
દીવડો દમકે ત્યાં સૌ સ્મરે દિવાળી !
દર શુભારંભે સાંભરે રોશન દિવાળી !

આપ સર્વે મિત્રોને “દિવ્યતા” તરફથી દિવાળીની ખૂબ ખૂબ શુભેચ્છાઓ ! જીવનની આ દિવાળી મુબારક !!

( દિવ્યા સોની “દિવ્યતા” )

.

હિંદુ ધર્મ શું છે ?

 .

હિંદુ ધર્મનું એ સદ્દભાગ્ય છે અથવા દુર્ભાગ્ય છે કે એ કોઈ સત્તાવાર સંપ્રદાય નથી. એટલે કોઈ પ્રકારની ગેરસમજથી મારી જાતને ઉગારવા માટે મેં કહ્યું છે કે સત્ય અને અહિંસા મારો ધર્મ છે. જો મને હિંદુ ધર્મની વ્યાખ્યા આપવાનું કહેવામાં આવે તો હું એટલો જ જવાબ આપું કે હિંદુ ધર્મ એટલે અહિંસક સાધનો દ્વારા સત્યની શોધ. કોઈ માણસ ઈશ્વરને પણ ન માનતો હોય છતાં તે પોતાની જાતને હિંદુ કહેવડાવી શકે છે. મક્કમપણે સત્યની ખોજ કર્યા કરવી એનું નામ જ હિંદુ ધર્મ. જો આ ધર્મ હાલમાં મૃતપ્રાય, નિષ્ક્રિય અને જડ બન્યો હોય, તો તેનું કારણ એ છે કે આપણે થાકી ગયા છીએ. પરંતુ આપણો થાક ઊતરી જતાં તુરત જ, હિંદુ ધર્મ કદાચ પહેલાં કદી નહીં જોવામાં આવ્યું હોય એવા પ્રખર તેજ સાથે વિશ્વમાં ઝળકી ઊઠશે. અને ખરેખર તેથી જ હિંદુ ધર્મ બધા ધર્મ કરતાં સૌથી વધારે સહિષ્ણુ ધર્મ છે.

 .

( મહાત્મા ગાંધી )

नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः ।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ।।

રીડગુજરાતીના સંપાદક શ્રી મૃગેશભાઈ શાહને “મોરપીંછ” તરફથી ભાવભીની શ્રદ્ધાંજલિ.

હિના પારેખ “મનમૌજી”

Photo Courtesy : Vinaybhai Khatri