1. પરિચય: શા માટે પરિવર્તન જરૂરી હતું?

ભારતના શ્રમ કાયદાઓમાં એક ઐતિહાસિક પરિવર્તન આવ્યું છે. આપણા ઘણા જૂના કાયદાઓ આઝાદી પહેલાના અને આઝાદી પછીના પ્રારંભિક યુગમાં (1930-1950ના દાયકા) બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ વસાહતી યુગના માળખા જટિલ, વિભાજિત અને બદલાતી આર્થિક વાસ્તવિકતાઓ સાથે તાલ મિલાવવામાં સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા. આ પડકારને પહોંચી વળવા માટે, સરકારે 29 જૂના શ્રમ કાયદાઓને એકીકૃત કરીને ચાર સરળ અને સુવ્યવસ્થિત કોડમાં રૂપાંતરિત કર્યા છે. આ સુધારાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભારતના કામદારો માટે કલ્યાણ, સલામતી અને સામાજિક સુરક્ષામાં વધારો કરીને એક સુરક્ષિત અને ભવિષ્ય માટે તૈયાર કાર્યબળનું નિર્માણ કરવાનો છે.

.

આ સુધારાનો પાયો જૂની અને નવી વ્યવસ્થા વચ્ચેના સ્પષ્ટ તફાવતોમાં રહેલો છે, જે દર્શાવે છે કે તમારા અધિકારોને કેવી રીતે મજબૂત કરવામાં આવ્યા છે.

.

2. મુખ્ય સુધારાઓ: પહેલાં અને હવે

નીચે આપેલ કોષ્ટક જૂના અને નવા શ્રમ નિયમો વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતોને સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે, જેથી તમે સમજી શકો કે તમારા અધિકારો કેવી રીતે વધુ મજબૂત બન્યા છે.

વિષય (Subject)	જૂની વ્યવસ્થા (Old System)	નવી સુધારિત વ્યવસ્થા (New Reformed System)
નોકરીનું પત્ર (Appointment Letter)	તમામ કામદારો માટે નિમણૂક પત્ર ફરજિયાત નહોતું.	હવે તમામ કામદારોને ફરજિયાત નિમણૂક પત્ર મળશે, જે નોકરીની સુરક્ષા અને પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
ન્યૂનતમ વેતન (Minimum Wages)	ન્યૂનતમ વેતન ફક્ત અનુસૂચિત ઉદ્યોગોમાં જ લાગુ પડતું હતું, જેના કારણે મોટાભાગના કામદારો તેનાથી વંચિત હતા.	હવે તમામ કામદારોને ન્યૂનતમ વેતનનો કાયદાકીય અધિકાર મળશે, જે આર્થિક સુરક્ષા પૂરી પાડશે.
સામાજિક સુરક્ષા (Social Security)	સામાજિક સુરક્ષાનો વ્યાપ ખૂબ જ મર્યાદિત હતો.	હવે ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો સહિત તમામ કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા કવચ હેઠળ આવરી લેવામાં આવશે.
આરોગ્ય સંભાળ (Healthcare)	નોકરીદાતાઓ માટે કર્મચારીઓની મફત વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ કરાવવાની કોઈ કાનૂની જોગવાઈ નહોતી.	40 વર્ષથી વધુ ઉંમરના તમામ કામદારો માટે નોકરીદાતા દ્વારા મફત વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ ફરજિયાત કરવામાં આવી છે.
વેતનની સમયસર ચુકવણી (Timely Wage Payment)	નોકરીદાતાઓ માટે સમયસર વેતન ચૂકવવાનું કોઈ કડક પાલન નહોતું.	હવે નોકરીદાતાઓ માટે સમયસર વેતન ચૂકવવું ફરજિયાત છે, જે કામદારોના માનસિક તણાવને ઘટાડે છે અને મનોબળ વધારે છે.

આ વ્યાપક ફેરફારો વિવિધ પ્રકારના કામદારોના જીવનમાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવશે. ચાલો જોઈએ કે આ સુધારાઓ તમારા જેવા ચોક્કસ કામદાર જૂથો માટે શું અર્થ ધરાવે છે.

.

3. આ સુધારાઓનો તમારા માટે શું અર્થ છે?

આ વિભાગમાં, આપણે જોઈશું કે નવા કાયદાઓ મહિલાઓ, ગિગ વર્કર્સ અને યુવા કર્મચારીઓ જેવા વિશિષ્ટ જૂથોને કેવી રીતે લાભ પહોંચાડે છે.

.

3.1. મહિલા કર્મચારીઓ માટે

• કામની સમાન તકો: હવે તમને તમારી સંમતિ અને ફરજિયાત સુરક્ષા વ્યવસ્થા હેઠળ તમામ પ્રકારના ઉદ્યોગોમાં અને રાત્રિ પાળીમાં પણ કામ કરવાનો અધિકાર છે. આ સુરક્ષામાં સુરક્ષિત પરિવહન, CCTV સર્વેલન્સ અને સુરક્ષા વ્યવસ્થા જેવી જોગવાઈઓનો સમાવેશ થાય છે.
• સમાન કામ માટે સમાન વેતન: કાયદાકીય રીતે લિંગ આધારિત ભેદભાવ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે, જેથી તમને પુરુષોની બરાબરીમાં વેતન મળે તે સુનિશ્ચિત થશે.
• ગેરવર્તણૂક નિવારણ સમિતિઓમાં ફરજિયાત પ્રતિનિધિત્વ: કાર્યસ્થળ પર તમારી ફરિયાદોનું યોગ્ય રીતે નિવારણ થાય તે માટે હવે ફરિયાદ નિવારણ સમિતિઓમાં મહિલાઓનું પ્રતિનિધિત્વ ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું છે, જે તમને ન્યાય માટે એક મજબૂત મંચ પૂરું પાડે છે.
• સાસુ–સસરાને પરિવારની વ્યાખ્યામાં: હવે તમે તમારા સાસુ-સસરાને પણ આશ્રિત તરીકે સામાજિક સુરક્ષા યોજનાઓનો લાભ અપાવી શકશો, જે પરિવારની સુરક્ષાનો વ્યાપ વધારે છે.
• .

3.2. ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો માટે

• પ્રથમ વખત કાયદાકીય રીતે વ્યાખ્યાયિત: ‘ગિગ વર્ક’ અને ‘પ્લેટફોર્મ વર્ક’ જેવા શબ્દોને પ્રથમવાર કાયદામાં સ્થાન મળ્યું છે, જે તમને અને તમારા કામને કાનૂની માન્યતા અને સુરક્ષા આપે છે.
• વાર્ષિક ટર્નઓવરના 1-2% યોગદાન: હવે એગ્રીગેટર્સ (જેમ કે રાઇડ-શેરિંગ અથવા ફૂડ ડિલિવરી એપ્સ ચલાવતી કંપનીઓ) એ તેમના વાર્ષિક ટર્નઓવરમાંથી 1-2% રકમ તમારા માટે બનાવેલા સામાજિક સુરક્ષા ફંડમાં જમા કરાવવી પડશે.
• સરળતાથી સુલભ અને પોર્ટેબલ: આધાર-લિંક્ડ યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (UAN) દ્વારા કલ્યાણકારી લાભો સરળતાથી ઉપલબ્ધ થશે અને સ્થળાંતર કરનારા કામદારો પણ કોઈપણ રાજ્યમાં તેનો લાભ લઈ શકશે, જે તમારા અધિકારોને પોર્ટેબલ બનાવે છે.
• .

3.3. યુવા કર્મચારીઓ માટે

• રાષ્ટ્રીય લઘુતમ વેતનની ગેરંટી: કારકિર્દીની શરૂઆત કરનારા યુવાનોને હવે માત્ર ન્યૂનતમ વેતન જ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીય લઘુતમ વેતન (National Floor Wage) હેઠળ નિર્ધારિત વેતન મળશે. આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે કોઈ પણ કામદારને યોગ્ય જીવનધોરણથી ઓછું વેતન ન મળે.
• નિમણૂક પત્રો દ્વારા ઔપચારિકતા: હવે તમને ફરજિયાત નિમણૂક પત્ર મળશે. આ માત્ર નોકરીની સુરક્ષા જ નહીં, પરંતુ એક ઔપચારિક રોજગાર ઇતિહાસ પણ બનાવે છે જે ભવિષ્યમાં લોન લેવા, નવી નોકરી માટે અરજી કરવા અને કાનૂની સુરક્ષા માટે અત્યંત ઉપયોગી છે.
• રજા દરમિયાન વેતનની ચુકવણી: હવે રજાના દિવસોમાં પણ વેતન ચૂકવવું ફરજિયાત છે, જે યુવા કામદારોનું શોષણ થતું અટકાવશે અને તમને આર્થિક સ્થિરતા આપશે.
• ચોક્કસ મુદતના કર્મચારીઓ (FTEs) માટે સમાન લાભો: જો તમે ચોક્કસ મુદત (ફિક્સ્ડ ટર્મ) પર કામ કરો છો, તો પણ તમને હવે સ્થાયી કર્મચારીઓની જેમ જ તમામ લાભો (જેમ કે રજા, મેડિકલ અને સામાજિક સુરક્ષા) મળશે. ગ્રેચ્યુઈટી માટે પાંચ વર્ષની રાહ જોવાની જરૂર નથી, હવે તે માત્ર એક વર્ષની નોકરી પછી જ મળશે.
• .

આ વિશિષ્ટ લાભો સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે નવા સુધારા કામદારોના દરેક વર્ગને સશક્ત બનાવવા માટે રચાયેલા છે.

.

4. સારાંશ: ઉજ્જવળ ભવિષ્ય તરફ એક પગલું

આ ચાર નવા શ્રમ કોડ્સ માત્ર કાયદાકીય સુધારા નથી, પરંતુ ભારતના કામદારો માટે એક ઉજ્જવળ ભવિષ્ય તરફનું એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. આ સુધારાઓ કામદાર-પક્ષી, મહિલા-પક્ષી, યુવા-પક્ષી અને રોજગાર-પક્ષી વાતાવરણનું નિર્માણ કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ધરાવે છે. આ નવા કાયદાઓ તમને, એટલે કે કામદારોને, શ્રમ શાસનના કેન્દ્રમાં નિશ્ચિતપણે મૂકે છે, જે તમારી સુરક્ષા, ગૌરવ અને વધુ સારા ભવિષ્યની ખાતરી આપે છે.

.

( હિના એમ. પારેખ )