“ઓશો ! ક્યારેય જન્મ્યો નથી, ક્યારેય મર્યો નથી. એ તો ફક્ત પૃથ્વી નામના ગ્રહ પરથી પસાર થઇ ગયો છે.”
.
સમાધિ પર આવું જબરદસ્ત ક્વોટ આપી જનાર ઓશો જો આજે તેમના જન્મદિને સદેહે હયાત હોત તો 94 વર્ષના ‘હોટ’ પ્રતિભા હોત. પણ આપણેય ક્યાં એમને સંખ્યાત્મક ભાવે ગણવાના છીએ?! બસ ! એમની અસંખ્ય ભાવનાત્મક બાબતોને સમજીએ તોયે ઘણું.
.
ઓશોએ જન્મ અને મૃત્યુને એક ગણિત તરીકે નહીં, પણ એક કલા તરીકે જોયું. તેમની નજરમાં, આપણો જન્મ માત્ર એક ઘટના નથી, પણ બ્રહ્માંડ તરફથી મળેલો એક પ્રેમ પત્ર (Love Letter) છે.
.
તો આજે મારી ઓશો-પેટીમાંથી સાચવી રાખેલાં તેમનાં ૭ ક્રાંતિકારી વિચારોને મમળાવીએ, જે આપણને સમજાવે છે કે, ‘જન્મ’ ખરેખર શું છે?
.
૧. 🌱 “તમે નવા નથી, તમે તો અનંત છો!”
.
“તમે અનંતકાળથી છો. તમારો જન્મ એ માત્ર કપડાં બદલવા જેવું છે. એક શરીરને છોડ્યું, અને આ જન્મમાં બીજું ઘર મળ્યું. જેમ નદી વહે છે, તેમ તમારી ચેતનાનો પ્રવાહ સતત વહે છે. જન્મ એ શરૂઆત નથી, પણ આ લાંબી યાત્રામાં એક બદલાયેલો મુકામ છે.”
.
આ સમજણ આપણને મૃત્યુના ડરથી મુક્ત કરે છે. જો તમે અનંત છો, તો મૃત્યુ તમારો અંત કેવી રીતે લાવી શકે?
.
૨. 🕊️ “ભૂલી જવું એ કુદરતનું વરદાન છે.” બાળક ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ ભૂલીને જન્મે છે. આ ભૂલી જવું તમને કેવું લાગે છે? ઓશો કહે છે: આ આશીર્વાદ છે!
.
જો તમને યાદ હોય કે તમે અગાઉના જન્મોમાં શું ભૂલો કરી, શું દુઃખો વેઠ્યાં, તો તમે ક્યારેય હસી શકશો નહીં. કુદરત તમને એક ખાલી સ્લેટ આપે છે. આ ખાલીપણું તમને નિર્દોષતા (Innocence) આપે છે. આ નિર્દોષતા જ તમને વર્તમાન ક્ષણમાં જીવવાની તાકાત આપે છે. બાળક જેવું નિર્દોષ મન જ ધ્યાનની પહેલી શરત છે.
.
૩. ⏳ “જન્મ થવો એટલે મૃત્યુની શરૂઆત થવી!”
.
સામાન્ય રીતે આપણે જન્મની ઉજવણી કરીએ છીએ, પણ ઓશો કહે છે: “તમે જન્મ્યા છો, એટલે કે હવે તમે મૃત્યુ તરફ ચાલવાનું શરૂ કરી દીધું છે. તમારું જીવન એ મૃત્યુની યાત્રા છે.”
.
જ્યારે તમે આ સત્ય સ્વીકારો છો, ત્યારે જ તમે ખરી રીતે જીવવાનું શરૂ કરો છો. તમને સમજાય છે કે, એક પણ ક્ષણ બગાડવા જેવી નથી. દરેક શ્વાસ કિંમતી છે. મૃત્યુની આ જાણકારી આપણને જીવન પ્રત્યે જાગૃત અને સાવધાન બનાવે છે.
જ્યારે તમે તમારી જાતને શરીર કે મન માની લો છો, ત્યારે તમે દુઃખી થાઓ છો. જ્યારે તમે પોતાને ચેતના (Awareness) માનો છો, ત્યારે શરીરની બીમારીઓ કે મૃત્યુ તમને અસર કરતા નથી. આ જન્મનો ઉદ્દેશ આ ‘વાહન’નો ઉપયોગ કરીને અંદરની યાત્રા કરવી છે, પોતાની જાતને ઓળખવી છે.
.
૫. 🎁 “જન્મ એક વચન છે: બુદ્ધ બની શકાય છે.”
.
દરેક બાળક સંપૂર્ણતા (Enlightenment) ની સંભાવના લઈને જન્મે છે. તમારો જન્મ એ એક વચન છે, એક મોટો અવસર છે.
.
તમે કયા ધર્મમાં જન્મ્યા, કયા સમાજમાં જન્મ્યા, એ ગૌણ છે. મુખ્ય વાત એ છે કે, તમે આ જીવનમાં જાગૃત થવાનો પ્રયત્ન કર્યો કે નહીં?
.
૬. 🥳 “જન્મ એક ઉત્સવ છે, ગંભીરતા નહીં!”- અને ઓશો માટે, આધ્યાત્મિકતા ક્યારેય ગંભીર હોઈ ન શકે.
.
“તમે જો જીવંત છો, તો તમે ગંભીર ન હોઈ શકો. ગંભીરતા એ મૃત્યુની નિશાની છે. તમારો જન્મ થયો છે, એ જ સૌથી મોટો ઉત્સવ છે. નાચો, ગાઓ, ખુશ રહો, પ્રેમ કરો. જાગૃતિ સાથે જીવો અને જીવનના દરેક રંગનો આનંદ માણો. જીવનને ઉત્સવ બનાવો!”
.
૭. 💡 “બીજો જન્મ: જ્યારે તમે જાગૃત થાઓ છો.”
.
જ્યારે તમે સમાજ અને લોકોએ આપેલા જૂના લેબલો અને વિચારોને તોડીને, પોતાની મૌલિકતામાં જાગૃત થાઓ છો, ત્યારે તમારો ખરો જન્મ થાય છે. આ આંતરિક ક્રાંતિ જ જીવનનો સાચો હેતુ છે.
.
જીવનને ગંભીરતાથી નહીં, પણ ઉત્સવની જેમ જીવો. સંપૂર્ણ પ્રેમ અને સંપૂર્ણ જાગૃતિ સાથે જીવો, અને મૃત્યુ માત્ર એક સુંદર દરવાજો બની જશે. 🙌🏻
ભારતના શ્રમ કાયદાઓમાં એક ઐતિહાસિક પરિવર્તન આવ્યું છે. આપણા ઘણા જૂના કાયદાઓ આઝાદી પહેલાના અને આઝાદી પછીના પ્રારંભિક યુગમાં (1930-1950ના દાયકા) બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ વસાહતી યુગના માળખા જટિલ, વિભાજિત અને બદલાતી આર્થિક વાસ્તવિકતાઓ સાથે તાલ મિલાવવામાં સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા. આ પડકારને પહોંચી વળવા માટે, સરકારે 29 જૂના શ્રમ કાયદાઓને એકીકૃત કરીને ચાર સરળ અને સુવ્યવસ્થિત કોડમાં રૂપાંતરિત કર્યા છે. આ સુધારાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભારતના કામદારો માટે કલ્યાણ, સલામતી અને સામાજિક સુરક્ષામાં વધારો કરીને એક સુરક્ષિત અને ભવિષ્ય માટે તૈયાર કાર્યબળનું નિર્માણ કરવાનો છે.
.
આ સુધારાનો પાયો જૂની અને નવી વ્યવસ્થા વચ્ચેના સ્પષ્ટ તફાવતોમાં રહેલો છે, જે દર્શાવે છે કે તમારા અધિકારોને કેવી રીતે મજબૂત કરવામાં આવ્યા છે.
.
2. મુખ્ય સુધારાઓ: પહેલાં અને હવે
નીચે આપેલ કોષ્ટક જૂના અને નવા શ્રમ નિયમો વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતોને સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે, જેથી તમે સમજી શકો કે તમારા અધિકારો કેવી રીતે વધુ મજબૂત બન્યા છે.
વિષય (Subject)
જૂની વ્યવસ્થા (Old System)
નવી સુધારિત વ્યવસ્થા (New Reformed System)
નોકરીનુંપત્ર (Appointment Letter)
તમામ કામદારો માટે નિમણૂક પત્ર ફરજિયાત નહોતું.
હવે તમામ કામદારોને ફરજિયાતનિમણૂકપત્ર મળશે, જે નોકરીની સુરક્ષા અને પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
ન્યૂનતમવેતન (Minimum Wages)
ન્યૂનતમ વેતન ફક્ત અનુસૂચિત ઉદ્યોગોમાં જ લાગુ પડતું હતું, જેના કારણે મોટાભાગના કામદારો તેનાથી વંચિત હતા.
હવે તમામ કામદારોને ન્યૂનતમવેતનનોકાયદાકીયઅધિકાર મળશે, જે આર્થિક સુરક્ષા પૂરી પાડશે.
સામાજિકસુરક્ષા (Social Security)
સામાજિક સુરક્ષાનો વ્યાપ ખૂબ જ મર્યાદિત હતો.
હવે ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો સહિત તમામકામદારોનેસામાજિકસુરક્ષાકવચ હેઠળ આવરી લેવામાં આવશે.
આરોગ્યસંભાળ (Healthcare)
નોકરીદાતાઓ માટે કર્મચારીઓની મફત વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ કરાવવાની કોઈ કાનૂની જોગવાઈ નહોતી.
40 વર્ષથી વધુ ઉંમરના તમામ કામદારો માટે નોકરીદાતા દ્વારા મફતવાર્ષિકઆરોગ્યતપાસ ફરજિયાત કરવામાં આવી છે.
વેતનનીસમયસરચુકવણી (Timely Wage Payment)
નોકરીદાતાઓ માટે સમયસર વેતન ચૂકવવાનું કોઈ કડક પાલન નહોતું.
હવે નોકરીદાતાઓ માટે સમયસરવેતનચૂકવવુંફરજિયાત છે, જે કામદારોના માનસિક તણાવને ઘટાડે છે અને મનોબળ વધારે છે.
આ વ્યાપક ફેરફારો વિવિધ પ્રકારના કામદારોના જીવનમાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવશે. ચાલો જોઈએ કે આ સુધારાઓ તમારા જેવા ચોક્કસ કામદાર જૂથો માટે શું અર્થ ધરાવે છે.
.
3. આ સુધારાઓનો તમારા માટે શું અર્થ છે?
આ વિભાગમાં, આપણે જોઈશું કે નવા કાયદાઓ મહિલાઓ, ગિગ વર્કર્સ અને યુવા કર્મચારીઓ જેવા વિશિષ્ટ જૂથોને કેવી રીતે લાભ પહોંચાડે છે.
.
3.1. મહિલા કર્મચારીઓ માટે
કામનીસમાનતકો: હવે તમને તમારી સંમતિ અને ફરજિયાત સુરક્ષા વ્યવસ્થા હેઠળ તમામ પ્રકારના ઉદ્યોગોમાં અને રાત્રિ પાળીમાં પણ કામ કરવાનો અધિકાર છે. આ સુરક્ષામાં સુરક્ષિતપરિવહન, CCTV સર્વેલન્સઅનેસુરક્ષાવ્યવસ્થા જેવી જોગવાઈઓનો સમાવેશ થાય છે.
સમાનકામમાટેસમાનવેતન: કાયદાકીય રીતે લિંગ આધારિત ભેદભાવ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે, જેથી તમને પુરુષોની બરાબરીમાં વેતન મળે તે સુનિશ્ચિત થશે.
ગેરવર્તણૂકનિવારણસમિતિઓમાંફરજિયાતપ્રતિનિધિત્વ: કાર્યસ્થળ પર તમારી ફરિયાદોનું યોગ્ય રીતે નિવારણ થાય તે માટે હવે ફરિયાદ નિવારણ સમિતિઓમાં મહિલાઓનુંપ્રતિનિધિત્વ ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું છે, જે તમને ન્યાય માટે એક મજબૂત મંચ પૂરું પાડે છે.
સાસુ–સસરાનેપરિવારનીવ્યાખ્યામાં: હવે તમે તમારા સાસુ-સસરાને પણ આશ્રિત તરીકે સામાજિક સુરક્ષા યોજનાઓનો લાભ અપાવી શકશો, જે પરિવારની સુરક્ષાનો વ્યાપ વધારે છે.
.
3.2. ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો માટે
પ્રથમવખતકાયદાકીયરીતેવ્યાખ્યાયિત: ‘ગિગ વર્ક’ અને ‘પ્લેટફોર્મ વર્ક’ જેવા શબ્દોને પ્રથમવાર કાયદામાં સ્થાન મળ્યું છે, જે તમને અને તમારા કામને કાનૂની માન્યતા અને સુરક્ષા આપે છે.
વાર્ષિકટર્નઓવરના 1-2% યોગદાન: હવે એગ્રીગેટર્સ (જેમ કે રાઇડ-શેરિંગ અથવા ફૂડ ડિલિવરી એપ્સ ચલાવતી કંપનીઓ) એ તેમના વાર્ષિક ટર્નઓવરમાંથી 1-2% રકમ તમારા માટે બનાવેલા સામાજિક સુરક્ષા ફંડમાં જમા કરાવવી પડશે.
સરળતાથીસુલભઅનેપોર્ટેબલ: આધાર-લિંક્ડ યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (UAN) દ્વારા કલ્યાણકારી લાભો સરળતાથી ઉપલબ્ધ થશે અને સ્થળાંતર કરનારા કામદારો પણ કોઈપણ રાજ્યમાં તેનો લાભ લઈ શકશે, જે તમારા અધિકારોને પોર્ટેબલ બનાવે છે.
.
3.3. યુવા કર્મચારીઓ માટે
રાષ્ટ્રીયલઘુતમવેતનનીગેરંટી: કારકિર્દીની શરૂઆત કરનારા યુવાનોને હવે માત્ર ન્યૂનતમ વેતન જ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીયલઘુતમવેતન (National Floor Wage) હેઠળ નિર્ધારિત વેતન મળશે. આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે કોઈ પણ કામદારને યોગ્ય જીવનધોરણથી ઓછું વેતન ન મળે.
નિમણૂકપત્રોદ્વારાઔપચારિકતા: હવે તમને ફરજિયાત નિમણૂક પત્ર મળશે. આ માત્ર નોકરીની સુરક્ષા જ નહીં, પરંતુ એક ઔપચારિકરોજગારઇતિહાસ પણ બનાવે છે જે ભવિષ્યમાં લોન લેવા, નવી નોકરી માટે અરજી કરવા અને કાનૂની સુરક્ષા માટે અત્યંત ઉપયોગી છે.
રજાદરમિયાનવેતનનીચુકવણી: હવે રજાના દિવસોમાં પણ વેતન ચૂકવવું ફરજિયાત છે, જે યુવા કામદારોનું શોષણ થતું અટકાવશે અને તમને આર્થિક સ્થિરતા આપશે.
ચોક્કસમુદતનાકર્મચારીઓ (FTEs) માટેસમાનલાભો: જો તમે ચોક્કસ મુદત (ફિક્સ્ડ ટર્મ) પર કામ કરો છો, તો પણ તમને હવે સ્થાયી કર્મચારીઓની જેમ જ તમામલાભો (જેમકેરજા, મેડિકલઅનેસામાજિકસુરક્ષા) મળશે. ગ્રેચ્યુઈટી માટે પાંચ વર્ષની રાહ જોવાની જરૂર નથી, હવે તે માત્ર એક વર્ષની નોકરી પછી જ મળશે.
.
આ વિશિષ્ટ લાભો સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે નવા સુધારા કામદારોના દરેક વર્ગને સશક્ત બનાવવા માટે રચાયેલા છે.
.
4. સારાંશ: ઉજ્જવળ ભવિષ્ય તરફ એક પગલું
આ ચાર નવા શ્રમ કોડ્સ માત્ર કાયદાકીય સુધારા નથી, પરંતુ ભારતના કામદારો માટે એક ઉજ્જવળ ભવિષ્ય તરફનું એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. આ સુધારાઓ કામદાર-પક્ષી, મહિલા-પક્ષી, યુવા-પક્ષી અને રોજગાર-પક્ષી વાતાવરણનું નિર્માણ કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ધરાવે છે. આ નવા કાયદાઓ તમને, એટલે કે કામદારોને, શ્રમ શાસનના કેન્દ્રમાં નિશ્ચિતપણે મૂકે છે, જે તમારી સુરક્ષા, ગૌરવ અને વધુ સારા ભવિષ્યની ખાતરી આપે છે.
ભારતની શ્રમ કાયદા પ્રણાલી, જે મોટે ભાગે આઝાદી પહેલાના યુગની હતી, તે લાંબા સમયથી જટિલ અને જૂની ગણાતી હતી. આ પડકારને પહોંચી વળવા માટે, ભારત સરકારે 29 જૂના કાયદાઓને એકીકૃત કરીને ચાર નવા લેબર કોડ લાગુ કરવાની ઐતિહાસિક જાહેરાત કરી છે, જે 21 નવેમ્બર, 2025 થી અમલમાં આવ્યા છે. આ લેખનો હેતુ આ નવા કાયદાઓમાં થયેલા સૌથી આશ્ચર્યજનક અને પ્રભાવશાળી ફેરફારોને સમજાવવાનો છે, જે ભારતના દરેક કર્મચારીને સીધી અસર કરશે.
.
1. ગિગ અને પ્લેટફોર્મ વર્કર્સને પ્રથમ વખત મળી કાનૂની ઓળખ અને સુરક્ષા
.
ભારતીય કાયદામાં પ્રથમ વખત ‘ગિગ વર્કર’ અને ‘પ્લેટફોર્મ વર્કર’ જેવા શબ્દોને ઔપચારિક રીતે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યા છે. આ નવા કોડ હેઠળ, એગ્રીગેટર કંપનીઓ માટે તેમના ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષામાં યોગદાન આપવું ફરજિયાત બનશે.
.
એગ્રીગેટર્સે તેમના વાર્ષિક ટર્નઓવરના 1-2% રકમ ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષા ફંડમાં ફાળો આપવો પડશે, જે કામદારોને ચૂકવવામાં આવેલી રકમના 5% સુધી મર્યાદિત રહેશે.
.
આ એક સીમાચિહ્નરૂપ ફેરફાર છે કારણ કે તે આધુનિક અર્થવ્યવસ્થામાં કામ કરતા લાખો કામદારોને પ્રથમ વખત ઔપચારિક સામાજિક સુરક્ષાના દાયરામાં લાવે છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે, આધાર-લિંક્ડ યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (UAN) દ્વારા આ કલ્યાણકારી લાભો સરળતાથી ઉપલબ્ધ, સંપૂર્ણપણે પોર્ટેબલ અને સ્થળાંતરને ધ્યાનમાં લીધા વિના રાજ્યોમાં સુલભ બનશે, જે આ કામદારો માટે સાચી સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે છે.
.
2. હવે લઘુત્તમ વેતનનો અધિકાર દરેક કામદારને મળશે
.
જૂની વ્યવસ્થા હેઠળ, લઘુત્તમ વેતનનો કાયદો ફક્ત અમુક “શિડ્યુલ્ડ” ઉદ્યોગોમાં જ લાગુ પડતો હતો, જેના કારણે મોટાભાગના કામદારો આ કાનૂની સુરક્ષાથી વંચિત રહેતા હતા. પરંતુ હવે, ‘કોડ ઓન વેજીસ, 2019’ હેઠળ, દેશના તમામ કામદારોને લઘુત્તમ વેતન મેળવવાનો કાનૂની અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. આ સાર્વત્રિક અધિકારને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નિર્ધારિત ‘નેશનલ ફ્લોર વેજ’ દ્વારા મજબૂત કરવામાં આવ્યો છે, જે સુનિશ્ચિત કરે છે કે કોઈ પણ કામદારને લઘુત્તમ જીવનધોરણથી ઓછું વેતન ન મળે.
.
3. મહિલા કર્મચારીઓ માટે નવા દરવાજા ખુલ્યા
.
નવા શ્રમ કાયદા મહિલાઓની ભાગીદારી અને સુરક્ષા વધારવા માટે અનેક પ્રગતિશીલ જોગવાઈઓ લાવે છે:
.
રાત્રિ શિફ્ટમાં કામ કરવાની પરવાનગી: હવે મહિલાઓ તેમની સંમતિથી રાત્રિ શિફ્ટમાં કામ કરી શકશે. આ માટે એમ્પ્લોયરે સલામત પરિવહન અને CCTV સર્વેલન્સ જેવી સુરક્ષા વ્યવસ્થા પૂરી પાડવી ફરજિયાત રહેશે.
તમામ ક્ષેત્રોમાં સમાન તક: મહિલાઓ હવે તમામ પ્રકારના ઉદ્યોગો અને કામમાં જોડાઈ શકશે, જેમાં ભૂગર્ભ ખાણકામ અને ભારે મશીનરી જેવા અગાઉ પ્રતિબંધિત ક્ષેત્રોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
પગાર અને પદમાં સમાનતા: આ કોડ લિંગના આધારે ભેદભાવને કાયદેસર રીતે પ્રતિબંધિત કરે છે અને સમાન કામ માટે સમાન વેતનની ગેરંટી આપે છે.
વ્યવસ્થિત સુરક્ષા અને પ્રતિનિધિત્વ: ફરિયાદ નિવારણ સમિતિઓમાં મહિલાઓનું પ્રતિનિધિત્વ ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું છે અને આશ્રિતો માટે ‘પરિવાર’ની વ્યાખ્યામાં સાસુ-સસરાનો સમાવેશ કરીને કવરેજ વિસ્તારવામાં આવ્યું છે.
આ ફેરફારો લૈંગિક સમાનતા તરફ એક મોટું પગલું છે, જે માત્ર મહિલાઓની કમાણીની સંભાવના જ નહીં, પરંતુ કાર્યસ્થળ પર તેમની સુરક્ષા અને અવાજને પણ મજબૂત કરે છે.
.
4. હવે તમારા સ્વાસ્થ્યની જવાબદારી એમ્પ્લોયરની: મફત વાર્ષિક હેલ્થ ચેક-અપ
.
‘ઓક્યુપેશનલ સેફ્ટી, હેલ્થ એન્ડ વર્કિંગ કન્ડિશન્સ કોડ’ એક સીમાચિહ્નરૂપ જોગવાઈ રજૂ કરે છે: હવે એમ્પ્લોયર માટે 40 વર્ષથી વધુ ઉંમરના તમામ કામદારોને મફત વાર્ષિક હેલ્થ ચેક-અપ પૂરું પાડવું ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું છે. આ એક મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર છે જે ફક્ત અકસ્માત પછીની સારવારથી આગળ વધીને નિવારક સ્વાસ્થ્ય સંભાળ (preventive healthcare) ની સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે. નવા કોડ પહેલાં આવી કોઈ કાનૂની જરૂરિયાત નહોતી.
.
5. ફિક્સ્ડ-ટર્મ કર્મચારીઓ માટે મોટી રાહત: ગ્રેચ્યુઈટી હવે ફક્ત એકવર્ષમાં
.
ફિક્સ્ડ-ટર્મ એમ્પ્લોયીઝ (FTEs) માટે નવા કાયદા મોટી રાહત લાવ્યા છે. હવે FTEs ફક્ત એક વર્ષની નોકરી પછી જ ગ્રેચ્યુઈટી મેળવવા માટે પાત્ર બનશે, જ્યારે પહેલા આ માટે પાંચ વર્ષની નોકરી જરૂરી હતી. આ ઉપરાંત, FTEs ને કાયમી કામદારોની જેમ જ રજા અને સામાજિક સુરક્ષા જેવા તમામ લાભો મળશે. આ ફેરફાર ટૂંકા ગાળાની નોકરીઓને વધુ સુરક્ષિત અને ನ್ಯಾಯપૂર્ણ બનાવે છે. નીતિના દૃષ્ટિકોણથી, આ પગલું સીધી ભરતીને પ્રોત્સાહન આપે છે અને વધુ પડતા કરાર આધારિત રોજગારને ઘટાડવાનો હેતુ ધરાવે છે.
.
Conclusion
.
આ નવા શ્રમ કોડનો વ્યાપક ઉદ્દેશ્ય એક સુરક્ષિત, ઉત્પાદક અને આધુનિક કાર્યબળનું નિર્માણ કરવાનો છે, સાથે સાથે વ્યવસાયો માટે કાયદાકીય પાલનને સરળ બનાવવાનો છે. આ ફેરફારો સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે નવી શ્રમ વ્યવસ્થાના કેન્દ્રમાં કામદારો, ખાસ કરીને મહિલાઓ, યુવાનો, ગિગ વર્કર્સ અને અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારો જેવા સંવેદનશીલ જૂથોને રાખવામાં આવ્યા છે.
.
આ સુધારાઓ ખરેખર ભારતના કાર્યબળનું ભવિષ્ય બદલી શકશે અને ‘આત્મનિર્ભર ભારત’ના સ્વપ્નને સાકાર કરવામાં મદદ કરશે?
હિન્દુ ધર્મમાં શ્રદ્ધાનો અર્થ છે – ભગવાન પ્રત્યેનો વિશ્વાસ, પ્રેમ અને ભક્તિ. શ્રદ્ધા વગર કોઈ પણ પૂજા, જપ કે પ્રાર્થના પૂર્ણ મનાતી નથી.
.
ભગવદ્ ગીતા કહે છે કે જે કોઈ શ્રદ્ધાથી ભગવાનને સ્મરે છે, તેની ભક્તિ નિષ્ફળ નથી જતી. શ્રદ્ધા એટલે અંધવિશ્વાસ નહીં, પણ હૃદયથી ઊંડો વિશ્વાસ કે ભગવાન મારા રક્ષક છે અને મારી પ્રાર્થનાને સાંભળે છે.
.
જે ભક્ત શ્રદ્ધાથી પોતાના ઈષ્ટદેવને યાદ કરે છે, તેનાં જીવનમાં શાંતિ, શક્તિ અને આશીર્વાદનો પ્રવાહ આવે છે. એટલે જ કહેવામાં આવ્યું છે – શ્રદ્ધા વિના ભક્તિ નથી, અને ભક્તિ વિના મુક્તિ નથી.
.
આવા જ એક શ્રદ્ધા સાથે જોડાયેલા ઈતિહાસને આજે યાદ કરવો છે. વલસાડમાં સંવત ૧૮૬૨ના ભાદરવા વદ સાતમે અનાવિલ કોમના દેસાઈ રૂઘનાથજી લાલભાઈના ધર્મપત્ની મીઠીબાઈ પોતાના પતિની પાછળ સતી થયા હતા. હાલ સંવત ૨૦૮૧ ચાલી રહ્યું છે. એટલે કે આ વાતને ૨૧૯ વર્ષ થયા. પરંતુ હજુ આજે પણ વલસાડે આ સતીમાતાનું માન જાળવ્યું છે અને તેમને એક માતા તરીકે જ માનવામાં અને પૂજવામાં આવે છે.
.
તેઓ જે જગ્યાએ સતી થયા હતાં તે તરીયાવાડમાં સતીમાતાનું મંદિર આવેલું છે. આ મંદિર પરિસરમાં અન્ય મંદિરો પણ છે. જેમાં સતીમાતા ઉપરાંત બાલેશ્વર મહાદેવ (જેનો ઉલ્લેખ સતીમાતાના ગરબામાં કરવામાં આવેલ છે), હનુમાનજી, ગણપતિ અને અન્ય એક સતીમાતાનું મંદિર આવેલું છે. આસો સુદ આઠમ એટલે કે નવરાત્રીની આઠમે સતીમાતાના મંદિરે ભવ્ય મેળો ભરાય છે. વલસાડ અને આજુબાજુના વિસ્તારના લોકો આઠમને દિવસે સવારે પહેલા પારનેરા ડુંગર ઉપર માતાજીના દર્શન કરવા જાય છે. અને વળતા સાંજે સતીમાતાનાં મેળે જાય છે.
.
સતીમાતા જ્યાં રહેતા હતા ત્યાં હનુમાન શેરીમાં હજુ પણ તેમના વંશજો રહે છે. આઠમના દિવસે તેમના ઘરે હવન અને નૈવૈદ્ય થાય છે. નવરાત્રી પછી આસો સુદ અગિયારસના દિવસે હનુમાન શેરીમાં સતીમાતાનો ગરબો ગવાય છે. શરૂઆત ગણપતિના ગરબાથી થાય છે. પછી સતીમાતાનો ગરબો ગવાય છે. જેમાં વિસ્તારથી સતીમાતાનાં જીવન વિષે અને તેમના સતી થવા વિશેના પ્રસંગો વર્ણવવામાં આવ્યા છે. આ ગરબો બ્રાહ્મણો દ્વારા ગાવામાં આવે છે. અને માત્ર પુરુષો આ ગરબો રમી શકે છે. ખૂબ જ પરંપરાગત રીતે અને સાદાઈથી આ ગરબો થાય છે.
.
.
આ વિષે જરૂરી માહિતી સતીમાતા કુટુંબના જનકભાઈ, તેજશભાઈ, કેતનભાઈ, નિયતીબેન, દર્શનાબેન વગેરે પાસેથી મને મળી છે. સતીમાતાનો ગરબો તથા તેનો વિડીયો લેવાની અનૂકૂળતા કરી આપવા બદલ હું સતીમાતા પરિવારનો આભાર માનું છું.
.
આ વલસાડનો એક ઈતિહાસ છે, વારસો છે, ત્યાગ-સમર્પણ અને સતીત્વની વાત છે, શ્રદ્ધાની વાત છે. જેમાં કોઈ તર્ક કે વિચારને સ્થાન નથી. તમે માનો તો સતી એ માતા છે.
.
( હિના એમ. પારેખ )
.
શ્રી ગણપતિનો ગરબો
.
પ્રથમે ગજાનન વિનવું ને, પ્રેમે લાગું પાય રે ..
ઉમિયા અંગથી ઉપન્યા તે, શંકર સુત કહેવાય…
ગણપતિ સેવો ને.
.
સકલ પ્રારંભે આધ્ય ગજાનન પૂજન સઘળે થાય રે–
શીશ અનૂપમ મુગર બીરાજે, પીતાંબર ધર્યું. કાય…
ગણપતિ સેવો ને.
.
ચતુર ભૂજ ચંચળ બે લોચન, લંબોદર કહેવાય રે
સીંદુર લેપન ચરચિત અંગે, પુષ્પ સેવંત સોહાય
ગણપતિ સેવો ને.
.
રૂમઝુમ ચરણે નેપુર વાગે, નાદ અનૂપમ થાય રે
મૂષક વાહન મોદિક ભોજન, સુધ્ધ બુધ્ધ નાર કહેવાય
ગણપતિ સેવો ને.
.
કૃપા કરો ગણરાય વિનાયક, કૃપાનિંધી કૃપાળ રે
સંકટ ચોથનો મોટો મહિમા, સંકટ નિવારણ થાય.
ગણપતિ સેવો ને.
.
ભાવે ભજે મનવાંછિત આપે, વિદનો દૂર પલાય રે—
સેવક જન તમ ચરણ પ્રપ્રતાપે, પ્રેમે ગરબો ગાય-~-
ગણપતિ સેવો ને.
.
વલસાડના સતી માતા શ્રી મીઠીબાઈનો ગરબો
.
પ્રથમ શિવસુત નંદકુમારને ચરણે નમું શીશ રે,
સતી તણો મહીમા વિસ્તારૂં સહાય થજો જગદીશ રે,
અંબે તું સાચી,
માંહે મોટાં રાખ્યાં રે ધીર, કાયા છે કાચી
.
આગળ કવિજન થઈ ગયા મોટા, મારી બુધ છે થોડી રે,
તેહ તણી કિરપા થઈ મુજને, આ લીલા મેં જોડી રે, અંબે….
.
ભાદરવા વદ ષષ્ઠી શનીએ, રાત રહી મધરાત રે,
સ્વામી તણી આતુર વેળાએ, મન કર્યો વિચાર.
સંવત અઢારસો બાંસેઠને ભાદરવા વદ સાત રે…
રોહિણી નક્ષત્ર ને ભાનુ સપ્તમીએ, સત ચઢ્યું નિરધાર, અંબે….
ચોમાસાની ઋતુ આવે એટલે આપણે ત્યાં , દવાખાનાઓ તાવના દર્દીઓથી ઉભરાઈ જાય.
.
તાવ વિશે આટલું જાણો : તાવ- હંમેશા તમારો દુશ્મન નથી , મિત્ર પણ હોય શકે . તાવ તમારી રક્ષા માટે કુદરતનો રસ્તો છે , હળવો તાવ તમને સારા થવામાં મદદરૂપ થાય છે ..
.
શું તમે જાણો છો? Fever એટલે કે તાવ એ બીમારી નહીં, પણ બિમારીનું એક લક્ષણ છે . તાવ , infection સામે શરીરની સ્વાભાવિક રક્ષણ પદ્ધતિ છે. જ્યારે ઇન્ફેક્શન થાય ત્યારે મગજ શરીરનું તાપમાન વધારી દે છે ,જેથી જીવાણુઓ સામે લડવામાં મદદ મળે.
.
તાવનાં ફાયદા: • આપણી રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે , ઊંચા તાપમાને શરીરના immune cells વધુ અસરકારક બને છે. • ઘણા બેક્ટેરિયા અને વાયરસ ઊંચા તાપમાને ઝડપથી વધી શકતા નથી એટલે એમનો વિકાસ અટકે છે . • ઝડપી સાજા થવામાં મદદ — Fever ઘણી વખત ઇન્ફેક્શન દૂર કરવામાં મદદરૂપ બને છે.
.
વિજ્ઞાન શું કહે છે? એક અભ્યાસમાં જોવા મળ્યું કે ઇન્ફેક્શનમાં જે લોકો સતત તાવ ઉતારવા માટે દવા લેતા હતા, તેઓ ઘણી વાર ધીમા સાજા થતા હતા, જ્યારે જે લોકો હળવા-મધ્યમ તાવને દબાવતા નહોતા, તેઓ ઝડપથી સાજા થતા અને ઓછાં કોમ્પ્લિકેશનસ થતાં.
.
ક્યારે તાવ ઉતારવો જોઈએ?
.
તાવ હંમેશા તરત ઉતારવાની જરૂર નથી, પરંતુ જો: • તાવ 102°F (38.9°C) થી વધુ છે અથવા તમને તાવને લીઘે તકલીફ કે અસ્વસ્થતા લાગતી હોય . • નાના બાળકો, વૃદ્ધ, અથવા ગંભીર બીમારી ધરાવતા વ્યક્તિઓમાં , જેમકે હૃદય કે fefasani બિમારીવાળી વ્યકિતઓ . • જો તમને તાવને લીઘે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, કન્ફ્યુઝન લાગવું, ચામડી પર ચકામા, સતત ઉલ્ટી વગેરે થતાં હોય.
.
બીજી મહત્વની બાબતો- • તાવ હોય તો વધુ પાણી અથવા પ્રવાહી પીવો , કારણ કે શરીર વધું માત્રામાં પાણી ગુમાવે છે . • આરામ કરો, વધારે ગરમ કપડાં ન પહેરો. • ફીવર ઇન્ફેકશન સામે લડવામાં શરીરને મદદરૂપ થાય છે , પરંતુ ડોક્ટરને બતાવવું અને એનું કારણ જાણવું જરૂરી છે .
.
ટૂંકમાં, Fever ઘણી વખત તમારા શરીર ને ઇન્ફેકશન સામે લડવામાં મદદરૂપ થાય છે — માત્ર થર્મોમીટરનું રીડિંગ નહિ, પરંતુ તેના પાછળનું કારણ તમારી સારવારનું લક્ષ્ય હોવું જોઈએ .
પગાર પહેલી તારીખે આવે છે પરંતુ મહિનાની પંદર તારીખે તો આખર તારીખ આવી જાય છે.
.
25-35 વર્ષના વયજૂથના કે એનાથી વધુ ઉંમરના ઘણાંની પાસેથી આ વાત સાંભળવા મળે છે. આના માટે શું કરવું?
.
પ્રાઇવેટ કે પબ્લિક સેક્ટરમાં કામ કરી રહેલા કર્મચારીઓ (વેપારી કે એન્ટ્રેપ્રેન્યોરને પણ લાગુ પડી શકે છે) વર્ગ માટેની અનુભવોક્તિ:
.
💰 તમારા મહિના ના પગારનો 50%થી વધુ ખર્ચ ન કરો. ➖ 50:40:10 આ એક સાદો નિયમ છે. 50% સુધી જીવન જરૂરિયાતનો ખર્ચ. 40% બચત રોકાણ અને લોન ઇએમઆઇ અને 10% લાઇફસ્ટાઇલ ખર્ચ..
💹 બાકી 40% બચાવો અને ઓછામાં ઓછી 3 જુદા-જુદા સ્થળે રોકાણ કરો. ➖ તમે તમારા પોતાના રિસ્ક પ્રોફાઈલ અનુસાર મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, પી.પી.એફ., ઇક્વિટી, સોનું, એન.પી.એસ., FD, જીવન વીમા જેવી જગ્યાએ રોકાણ કરી શકો છો.
🧾 હંમેશા બીજી આવકના સ્ત્રોત માટે પ્રયત્નશીલ રહો. ➖ રોકાણ પરના ડિવિડન્ડ, વ્યાજની આવક, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ કે વીમા સલાહકાર તરીકે કામ કરી શકાય છે. ➖ જો જીવનસાથી પણ કામ કરતા હોય તો જીવનસાથીની આવકને બીજી આવક ન માનો, એ આવકને તાત્કાલિક જરૂરિયાત માટેનો “ઇમર્જન્સી ફંડ” સમજો.
🏥 તમારા પરિવાર માટે હેલ્થ ઈન્શ્યોરન્સ અને વાર્ષિક આવકના 12-20 ગણો ટર્મ ઈન્શ્યોરન્સ જરૂર હોવો જોઈએ.
🚫 બીજાઓની લાઈફસ્ટાઇલ જોવા જઈને પોતાનું જીવન ના ચલાવો. દરેકની પોતાની વિચારસરણી હોય છે. કોઈને દેખાદેખીથી અનુસરવાની જરૂર નથી. ➖ તેના બદલે, તેમને મળતી સફળતાના પાછળનો પરિશ્રમ સમજો અને તે પ્રમાણે સેલ્ફ ડેવલપમેન્ટ પર રોકાણ કરવું જોઈએ.
🏦 લોન લો ત્યારે એને “એસેટ – મિલકત” બનાવવા ઉપયોગ કરો, ‘લાયબિલિટી’ નહીં. ✔️ એસેટ તરીકેની લોન: ➖ ખુદના પ્રોફેશનલ ડેવલપમેન્ટ માટે કે બાળકોના શિક્ષણ માટે એજ્યુકેશન લોન ➖ ઓછા જોખમ વાળા વ્યવસાય માટેની લોન (જ્યાં નિયમિત આવક હોય) ➖ હોમ લોન – ત્યારે જ લો જ્યારે EMI તમારું ભૂતકાળનું ભાડું જેટલું કે થોડું વધારે હોય ❌ લાયબિલિટી તરીકેની લોન: ➖ લક્ઝરીયસ ફ્લેટ માટે લોન (જરૂરિયાત કરતાં વધુ અને રિપેમેન્ટ ક્ષમતાથી વધુ એવોઇડ કરવો) ➖ લક્ઝરીયસ કાર ખરીદવી – કાર આમ તો ડેપ્રીસીએટીંગ એસેટ ગણાય એટલે બેઝિક જરૂરિયાત પૂર્ણ થાય એ કાર પહેલી પસંદગી હોય તો ઇએમઆઇ મેનેજેબલ રહેશે. ➖ વિદેશમાં વેકેશન માટે કે અન્ય આવા મોજશોખ માટે પર્સનલ લોન
👪 ક્યારેય તમારા માતા-પિતાની સંપત્તિ પર આધાર રાખશો નહીં – કારણ કે તેઓ પણ તમારી આવક પર આધાર રાખતા નથી.
💸 ખર્ચ ઘટાડવાના રીતો: ➖ ફૂડ ડિલિવરી કે ક્વિક કોમર્સ એપ્સ પર ખરીદી વખતે આંગળી પર કાબુ રાખો. ફ્રી ડિલિવરી અને ફ્રી કેશ કારણે બીનજરૂરી ખર્ચ બમણો થઈ શકે છે. ➖ મોલમાં કે શોપિંગ એપ્સ પર ખરીદી વખતે પહેલેથી તૈયાર લિસ્ટ ઉપયોગી પુરવાર થાય છે. એના કારણે બિનજરૂરી ખરીદી ટાળી શકાય છે. ➖ શક્ય હોય ત્યારે સીટી બસ, મેટ્રો (જ્યાં લાગુ પડે છે), ઑટો રિક્ષા – ઓલા ઉબર ટેક્સીનો ખર્ચ ટાળી શકાય છે. ➖ આ બધી એપ્સ અને સરળ યુપીઆઈ પેમેન્ટ સિસ્ટમ એ માટે બનાવવામાં આવી છે કે તમે ઇમ્પલસીવ બાયર બની જાવ છો અને જરૂર ન હોય ત્યારે પણ ખર્ચ કરતા રહો છો.
🎉 “YOLO – You Only Live Once – જિંદગી એક જ મળી છે, મોજ કરીને જીવો” જેવા માર્કેટિંગના વમળમાં માં પડીને ખોટા ખર્ચા ન કરો. ➖ આવું ઘણીવાર ક્ષણિક આનંદ આપે છે, પણ લાંબા ગાળે જીવનમાં સંતોષ આપે એવું નથી.
.
નિયમિત બચત, સમજદારીપૂર્વક રોકાણ અને કરકસર એ લોભ નથી. આ રીતે પણ આનંદથી જીવી શકાય એ રીત શીખવી જરૂરી છે.
.
જે નિર્ણય 25-35 વર્ષની ઉંમરે લેતા હોઈએ છીએ એની અસર લાંબાગાળાના ભવિષ્ય માટે અસર કરે છે.
આમ જોવા જઈએ તો આખા વર્ષ દરમિયાન અનેક પૂર્ણિમા આવે છે જેમ કે, શરદ પૂર્ણિમા, કાર્તિકિ પૂર્ણિમા, વૈશાખ પૂર્ણિમા વગેરે… પરંતુ આ બધામાં આજની અષાઢી પૂર્ણિમા થોડી વધારે ખાસ તો ખરી જ, કેમ કે અષાઢી પૂર્ણિમા ગુરુ પૂર્ણિમા તરીકે ઉજવાય છે.
.
જ્ઞાન મેળવવા માટે ગુરુનું હોવું અતિ આવશ્યક છે. આદિ ગુરુ મહર્ષિ વેદ વ્યાસનો જન્મ અષાઢ પૂર્ણિમા પર થયો હતો. તેમનાં માનમાં અને ગુરુનું મહાત્મ્ય સમજવા માટે તથા એમનાં પ્રત્યેનાં પૂજ્યભાવને પ્રગટ કરવા માટે અષાઢ મહિનાની પૂર્ણિમાને ગુરુ પૂર્ણિમાનાં પર્વ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
.
અષાઢ મહિનામાં આવતી પૂર્ણિમાની ખબર પડતી નથી. હું એટલું ચોક્કસ કહીશ કે આજે રાત્રે અષાઢી પૂનમનો ચાંદ ખાસ જોજો. આકાશમાં વાદળો છવાયેલા હોય છે અને ચંદ્ર દેખાતો નથી. ચંદ્ર વગરની કેવી પૂર્ણિમા ! તમે ક્યારેય કલ્પના કરી શકો છો ? ચંદ્રનાં ચમકતાં કિરણો વિના, પૂર્ણ ચંદ્રનો અર્થ શું હશે ? જો પૂર્ણ ચંદ્રનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે તો શરદ પૂર્ણિમાને કેમ શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે ?
.
અષાઢની પૂર્ણિમાની પસંદગી પાછળ ખૂબ ઊંડો અર્થ રહેલો છે. ગુરુ સંસ્કૃતમાંથી ઉતરેલો શબ્દ છે. શાસ્ત્રોમાં ‘ગુ’ નો અર્થ અંધકાર અને ‘રુ’ એટલે તેમાંથી બહાર લાવનાર. આ મુજબ ગુરુનો અર્થ અજ્ઞાન રૂપી અંધકારમાંથી બહાર લાવનાર તથા જ્ઞાન રૂપી પ્રકાશ આપનાર એવો થાય છે.
.
આ અર્થ મુજબ જોવા જઈએ તો ગુરુ પૂર્ણિમાનાં ચંદ્ર જેવા છે, જે પ્રકાશથી ભરેલાં છે અને શિષ્ય અષાઢનાં વાદળો જેવા છે. અષાઢમાં, ચંદ્ર વાદળોથી ઘેરાયેલો છે જેમ ગુરુ વાદળો જેવા શિષ્યોથી ઘેરાયેલા છે. શિષ્ય બધા પ્રકારનાં હોઈ શકે છે. તેઓ કાળા વાદળો જેવાં છે અને તેમાં પણ ગુરુ ચંદ્રની જેમ ચમકી શકે છે. તે અંધકારમય વાતાવરણમાં પણ પ્રકાશ લાવી શકે છે, તે જ ગુરુ પદની શ્રેષ્ઠતા છે.
.
અષાઢી પૂર્ણિમા ભક્તિ અને જ્ઞાનનાં રસ્તે ચાલતાં સાધકો માટે વિશેષ મહત્ત્વ ધરાવે છે. આ દિવસે આકાશમાં અલ્ટ્રા વાયોલેટ રેડિએશન ફેલાય છે. જેનાં કારણે વ્યક્તિનું શરીર અને મન એક વિશેષ સ્થિતિમાં આવી જાય છે. ત્યારે આ સ્થિતિ સાધક માટે ખૂબ જ લાભદાયી હોય છે. ખગોળ શાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ એની અસર એ થાય છે કે, ધ્યાન વગેરે માટે આ સમય સૌથી ઉત્તમ બની જાય છે. આત્મઉત્થાન અને કલ્યાણ માટે ગુરુ પૂર્ણિમાનો દિવસ વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણથી પણ અતિ ઉત્તમ છે.
.
આપણી સંસ્કૃતિ અને ધર્મની ઈમારતનો પાયો જ્ઞાન છે. મનુષ્યને જન્મ અને સંસ્કાર આપનાર માતાપિતા પછી એને શિક્ષિત કરનાર ગુરુ કે શિક્ષકનું સ્થાન વિશિષ્ટ છે. જોકે હવે ગુરુ શિષ્યની પરંપરા તો રહી નથી પણ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ગુરુનો ઈતિહાસ આદિકાળથી છે. ગુરૂપૂર્ણિમા એટલે મહાભારતનાં રચયિતા કૃષ્ણ દ્વૈપાયન વ્યાસજીનો જન્મદિવસ.
.
આદિ ગુરુ ભગવાન નારાયણ જ વેદવ્યાસનો અવતાર લઈ પ્રગટ થયાં હતાં એવી માન્યતા છે. એમનાં જીવનનો સાર એ છે કે જ્ઞાનનો વિસ્તાર થવો જોઈએ. એ યોગ્ય વ્યક્તિ સુધી પહોંચવું જોઈએ. જ્ઞાન એકલું પૂરતું નથી પણ તેની સાથે કર્તવ્ય, નિષ્ઠા અને સમર્પણ પણ ભળવાં જોઈએ. ભગવાન પણ અવતાર લઈને આવે છે ત્યારે ગુરુ ગૃહે જઈ વિદ્યાભ્યાસ કરી ગુરુ પૂજનનું મહત્વ સમજાવે છે.
.
વેદ-વ્યાસજીનો જન્મ યમુના નદીનાં દ્વીપમાં થયો હતો માટે તેમનું નામ ‘દ્વૈપાયન’ પડ્યું, શરીરનો રંગ શ્યામ હોવાથી તેમનું નામ ‘કૃષ્ણ દ્વૈપાયન’ પડયું અને સૌ પ્રથમ વેદોનાં વિભાગ કરવાથી તેઓ ‘વેદ-વ્યાસ’ તરીકે ઓળખાયા. એજ ‘વેદ-વ્યાસજી’નાં સંભારણા એટલે ગુરુપૂર્ણિમા જેને વ્યાસે પૂર્ણિમા કહેવાય છે. એમના પિતા મહામુની પરાશર હતાં અને માતા સત્યવતી. વેદ વ્યાસજીએ ૧૮ પુરાણો અને અનેક ગ્રંથોની રચના કરી છે. તેઓ સંસ્કૃતનાં પ્રખર વિદ્વાન હતાં.
.
ખરેખર તો ગુરુનાં ગુરુ ભગવાન નારાયણ છે છતાં ભારતીય પરંપરામાં નારાયણ સુધી લઈ જનાર ગુરુનું અનેરું મહત્વ છે. ભારતીય સનાતન ધર્મનો મૂળ આધાર વેદ, ઉપનિષદ અને ગ્રંથો છે. ગહન વેદોને સરળ ભાષામાં સમજાવી, લોકભોગ્ય બનાવી ઘરેઘરે પહોંચાડનાર જો કોઇ હોય તો તે મહર્ષિ વેદવ્યાસ છે. વિશ્વનો સૌથી મોટો ગ્રંથ જેમાં એક લાખ શ્લોકો છે એવા મહાભારતની રચના પણ તેમણે જ કરી છે.
.
‘બ્રહ્મસૂત્ર’ જેવાં તત્વજ્ઞાનથી ભરપુર અદ્વિતીય ગ્રંથની રચના પણ તેમણે કરી હતી. વ્યાસ મુનિએ તેમનાં ચાર મુખ્ય શિષ્યોને વેદોનું જ્ઞાન આપ્યું હતું, ‘વૈશમ્ગ્પાયમુનિ’ને યજુર્વેદ, ‘જૈમીની’ મુનીને ‘સામવેદ’, ‘સુમન્તુમુની’ને ‘અર્થવવેદ’ જયારે ‘સૂતમુનિ’ને ઈતિહાસ અને પુરાણનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં પણ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે વ્યાસને પોતાની વિભૂતિ બતાવી છે, સનાતન ધર્મમાં જે સાત ચિરંજીવી છે તેમાંનાં એક વ્યાસ મુનિ પણ ચિરંજીવી છે.
.
વેદ વ્યાસજીએ શ્રીમદ મહાભારત આદિ ગ્રન્થોની રચના અને વેદોનાં ચાર ભાગ કરી ભારતીય સંસ્કૃતિને જીવંત રાખીને વિશ્વમાં ગુરુ સ્થાને મુકી છે. એવા મહર્ષિ વેદ વ્યાસનાં ઋણને ભારતીય પ્રજા ક્યારેય ભૂલી શકે તેમ નથી. વિશ્વની પ્રજા જ્યારે અંધકારમાં જીવતી હતી ત્યારે ભારત વર્ષમાં ધર્મનો સૂરજ ઝળહળતો હતો જેનાં જ્યોર્તિધર હતાં મહર્ષિ વેદ વ્યાસ.
.
ગુરુ પૂર્ણિમા બૌદ્ધ ધર્મનાં લોકો માટે પણ ખૂબ જ શુભ તહેવાર માનવામાં આવે છે. આ દિવસે જ ભગવાન બુદ્ધે પ્રથમ ઉપદેશ આપ્યો હતો. જેથી આ દિવસને બુદ્ધ પૂર્ણિમા પણ કહેવાય છે. આ તહેવાર હિંદુઓ, જૈનો અને બૌદ્ધો દ્વારા પોતાનાં ગુરુનો આદર કરવા માટે ખૂબ સન્માનભેર ઉજવવામાં આવે છે.
.
મને હંમેશા સાચા માર્ગ તરફ દોરવા માટે, મારામાં સંસ્કારોનું સિંચન કરવા માટે, મારાં ઘડતર પાછળ અથાગ પરિશ્રમ કરવાં માટે અને મને જીવનનો સાચો અર્થ સમજાવવાં માટે મારાં સહુ પ્રથમ ગુરુ માતાપિતાની આજીવન ઋણી તો ખરી જ. પણ એ સિવાય આ ગુરુ પૂર્ણિમાનાં પાવન અવસર પર મારાં જીવનનાં ઉત્કર્ષમાં શરૂઆતથી આજદિન સુધી પ્રત્યક્ષ યા પરોક્ષ રીતે અગત્યનો ભાગ ભજવનાર સૌ ગુરુજનો, શિક્ષકો અને મહાનુભાવોને યાદ કરું છું અને કોટી કોટી વંદન કરું છું. આજનો દિવસ એ ઋણ સ્વીકારનો અને કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવાનો દિવસ છે.
.
હું રહી કૃષ્ણપ્રેમી એટલે મારે મન તો ગુરુઓનાંય ગુરુ એવાં જગતગુરુ શ્રી કૃષ્ણને મનોમન વંદન કરવાનો દિવસ પણ જેમણે પૃથ્વી પર મનુષ્ય અવતાર લઈને એ તમામ ગુણો પછી એ ક્રોધ હોય, સુખ હોય કે પીડા અનુભવી જાણ્યા અને જીવી પણ જાણ્યા. જીવન જીવવાની સાચી રીત મનુષ્ય તરીકે જીવીને બતાવી. એનાથી ઉત્તમ ગુરુ બીજું કોણ હોઈ શકે?
.
ગુરુપૂર્ણિમા એટલે ભારત વર્ષની સંત પરંપરાને વંદન કરવાનો પણ દિવસ. દરેક વ્યક્તિએ પોતાનાં જીવનમાં ગુરુ અવશ્ય બનાવવા જોઈએ. ગુરુ પૂર્ણિમા અંધશ્રદ્ધાનાં આધારે નહિ પણ આદરથી અને યોગ્ય વ્યક્તિ માટે ઉજવાવી જોઈએ. આપ સહુને મારાં તરફથી ગુરુપૂર્ણિમાની ખૂબ ખૂબ શુભેચ્છાઓ..!!
झारखंड की आदिवासी बेटी डॉ. पार्वती तिर्की ने रचा साहित्य का इतिहास!
.
झारखंड के गुमला ज़िले से आने वाली डॉ. पार्वती तिर्की को उनके पहले ही कविता संग्रह ‘फिर उगना’ के लिए मिला है साहित्य अकादमी युवा पुरस्कार 2025 — यह सिर्फ एक पुरस्कार नहीं, बल्कि उस आवाज़ का सम्मान है जो आज भी जंगलों, गांवों, लोकगीतों और मिट्टी से जुड़ी हुई है।
.
उनकी कविताओं में आदिवासी संस्कृति का संघर्ष, प्रकृति के साथ तादात्म्य, और आधुनिक जीवन की हलचल के बीच लोक जीवन की जिजीविषा को बेहद सहज, सरल भाषा में सामने लाया गया है।
.
गुमला के एक नवोदय विद्यालय से पढ़ाई शुरू कर उन्होंने बनारस हिंदू विश्वविद्यालय से हिन्दी साहित्य में स्नातक और परास्नातक की पढ़ाई की। फिर वहीं से उन्होंने आदिवासी समुदाय की संस्कृति और गीतों पर पीएचडी की डिग्री प्राप्त की। वे आज रांची विश्वविद्यालय के राम लखन सिंह यादव कॉलेज में सहायक प्राध्यापक के रूप में कार्यरत हैं।
.
उनका पहला कविता-संग्रह ‘फिर उगना’ वर्ष 2023 में राधाकृष्ण प्रकाशन से प्रकाशित हुआ। इस संग्रह को हिन्दी की कई प्रतिष्ठित पत्रिकाओं और समीक्षकों ने नई आवाज़ और ज़रूरी हस्तक्षेप माना है।
.
पार्वती कहती हैं —
.
“मैंने कविताओं के ज़रिए संवाद की कोशिश की है। विविध जनसंस्कृतियों के बीच समझ और विश्वास बने — यही मेरी कोशिश रही है। इस सम्मान से मेरा आत्मविश्वास बढ़ा है।”
.
यह सम्मान न सिर्फ पार्वती का है, बल्कि उन सभी युवाओं का है जो ग्रामीण या आदिवासी पृष्ठभूमि से आते हुए भी, अपनी भाषा, अपनी मिट्टी और अपनी संस्कृति से जुड़े रहकर नए साहित्य की दुनिया बना रहे हैं।
.
राजकमल प्रकाशन के अध्यक्ष अशोक महेश्वरी ने इस उपलब्धि पर कहा —
“पार्वती का लेखन दिखाता है कि परंपरा और आधुनिकता साथ-साथ जी सकती हैं। हिन्दी कविता का भविष्य अब सिर्फ शहरों में नहीं, गांवों और लोक जीवन में भी आकार ले रहा है।”
.
‘फिर उगना’ — एक नई भाषा, नई संवेदना और नई उम्मीद का नाम है।
શ્રી તુલસીદાસ રચિત સુંદરકાંડ સમજવાથી અને ચિંતન કરવાથી હનુમાનજી કેમ આટલા નિર્ભય છે એ સમજાય છે.
.
આ નિર્ભયતાનું રહસ્ય સમજવા માટે એ પ્રસંગની વાત કરીએ જ્યારે હનુમાનજીને અશોકવાટિકામાં રાક્ષસોના અને રાવણપુત્ર અક્ષયકુમારના વધ બાદ બાંધીને રજૂ કરવામાં આવે છે.
.
જ્યારે હનુમાનજી દશમુખની સભામાં જાય છે ત્યારે એ સભા કેટલી વૈભવશાળી છે એનું વર્ણન આવે છે. સભા વૈભવશાળી તો છે જ પણ સાથે સાથે ભય ઉપજાવે એવી પણ છે કારણ કે રાવણે બંદી બનાવેલા દેવો અને દિગપાલો ભયભીત થઈને, હાથ જોડીને, વિનંતિ કરતા રાવણની ભ્રકુટી જોઈ રહ્યા હોય છે. જ્યાં દેવો અને દિગપાલો જ આમ બીતા બીતા ઉભા હોય તો અપરાધી તરીકે રજૂ કરાતા વ્યક્તિને આ જોઈને કેવી બીક લાગે?
‘
दसमुख सभा दीखि कपि जाई।
कहि न जाइ कछु अति प्रभुताई।।
कर जोरें सुर दिसिप बिनीता।
भृकुटि बिलोकत सकल सभीता।।
देखि प्रताप न कपि मन संका।
जिमि अहिगन महुँ गरुड़ असंका।।
.
પણ શત્રુનું આવુ વૈભવશાળી, ભયજનક દ્રશ્ય જોઈને પણ હનુમાનજીના મનમાં લેશમાત્ર ભય નથી. જેમ સાપોની વચ્ચે ગરુડ નિર્ભય થઈને ઉભો હોય છે એમ હનુમાનજી સભા સામે પૂરી નિર્ભયતાથી ઉભા રહે છે. આગળ રાવણ સાથેના સંવાદમાં હનુમાનજી આ નિર્ભયતાનું રહસ્ય જણાવે છે.
.
હનુમાનજીને આમ નિર્ભય જોઈને રાવણને બળતરા થાય છે. રાવણ હનુમાનજીને ત્રણ પ્રશ્નો પૂછે છે.
.
1. આ તે શું કૃત્ય કર્યું? કોના બળે અશોકવાટિકા ઉજ્જડ કરી? ( કોના દમ પર આટલું કૂદે છે એ અર્થમાં )
2. તે તારા કાનથી મારી ધાક વિશે સાંભળ્યું નથી, તે આમ નિર્ભય થઈને મારી સામે ઉભો છે?
3. તે રાક્ષસોને કયા અપરાધના કારણે મારી નાખ્યા, શુ તને તારા પ્રાણની ચિંતા નથી?
‘
कह लंकेस कवन तैं कीसा।
केहिं के बल घालेहि बन खीसा।।
की धौं श्रवन सुनेहि नहिं मोही।
देखउँ अति असंक सठ तोही।।
मारे निसिचर केहिं अपराधा।
कहु सठ तोहि न प्रान कइ बाधा।।
‘
હનુમાનજી એક પછી એક ત્રણેય પ્રશ્નોના ઉત્તર આપે છે. પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જ હનુમાનજીની નિર્ભયતાનું રહસ્ય છુપાયેલું છે.
હનુમાનજી જવાબ આપવાનું શરૂ કરે છે.
.
1.સંભાળ રાવણ, જેણે આ બ્રહ્માંડ બનાવ્યું છે, જેના બળે માયા વિચરણ કરે છે, જેના બળે બ્રહ્મા,વિષ્ણુ, મહેશ સર્જન,પાલન અને સંહાર કરે છે, જેના બળે સહસ્ત્રમુખ (શેષનાગ) પર્વતો-વનો સહિત બ્રહ્માંડ પોતાના શિષ પર ધારણ કરે છે, જે દેવતાઓના રક્ષણ માટે વિવિધ દેહ ધારણ કરીને તારા જેવા મૂર્ખાઓને પાઠ ભણાવે છે, ઈવન તે પણ ચરાચર જેના બળના લેશમાત્ર અંશથી જ જીત્યુ છે, જેણે મહાદેવનું કોદંડ ધનુષ્ય તોડતાની સાથે જ બધા ય રાજાઓનું અભિમાન તોડી નાખ્યું, જેણે ખર,દુષણ,ત્રીસરા અને બાલી જેવા અતુલ્ય બળવાનોનો વધ કર્યો, એના બળે રાવણ, એના બળે તારી અશોકવાટિકા ઉજ્જડ કરી નાખી. ને હું એનો જ દૂત છું જેની સ્ત્રીને તું અપહરણ કરીને લઈ આવ્યો છે.
.
सुन रावन ब्रह्मांड निकाया।
पाइ जासु बल बिरचित माया।।
जाकें बल बिरंचि हरि ईसा।
पालत सृजत हरत दससीसा।
जा बल सीस धरत सहसानन।
अंडकोस समेत गिरि कानन।।
धरइ जो बिबिध देह सुरत्राता।
तुम्ह ते सठन्ह सिखावनु दाता।
हर कोदंड कठिन जेहि भंजा।
तेहि समेत नृप दल मद गंजा।।
खर दूषन त्रिसिरा अरु बाली।
बधे सकल अतुलित बलसाली।।
दो0-जाके बल लवलेस तें जितेहु चराचर झारि।
तासु दूत मैं जा करि हरि आनेहु प्रिय नारि।।21।।
.
આહાહા!!!! શું ઉત્તર આપ્યો છે બાકી કેસરીનંદને. એક્ઝેટલી આ જવાબમાં હનુમાનજીની નિર્ભયતાનું સમગ્ર રહસ્ય છે.
.
આપણે ય જો પ્રભુ શ્રી રામના બળે બધું કરીએ તો હનુમાનજી જેવી નિર્ભયતા પ્રાપ્ત કરી શકીએ પણ એના માટે મારુતિ જેવી તન,મન,ધનથી સમર્પિત ભક્તિ કરવી પડે પછી નિર્ભયતા સહજતાથી પ્રાપ્ત થાય છે. સમર્પિત ભક્તિ જ પ્રોસેસ હોય તો નિર્ભયતા બાય પ્રોડક્ટ તરીકે મળે છે. બાય પ્રોડક્ટ એટલે કારણ કે મેઈન પ્રોડક્ટ તો તુરિય અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થતો અવર્ણનિય આનંદ અને પ્રભુ સાથે એકાત્મતાની અનુભૂતિ છે.
.
તો મિત્રો હંમેશા સ્મરણમાં રાખજો કે આપણા જીવનમાં ય આવી પરિસ્થિતિઓ સર્જાતી હોય છે જ્યાં શત્રુ રાવણની જેમ ખૂબ પહોંચેલો હોય, શક્તિશાળી લોકો એને હાથ જોડીને વિનંતી કરતા હોય ત્યારે તો હનુમાનજી જેવી રામકૃપા પ્રાપ્ત કરી હશે તો ચોક્કસ તમે ના માત્ર શત્રુની વાટીકા ઉજાડી આવા સૌ સાપ જેવા લોકોની વચ્ચે ગરુડની જેમ નિર્ભય થઈને ઉભા રહેશો પરંતુ આખો સુંદરકાંડ કરીને આવશો, શત્રુની લંકા ભડકે બાળીને આવશો. બસ મેં આ પહેલા જવાબમાં છુપાયેલું રહસ્ય ઉજાગર કરવા જ પોસ્ટ લખી હતી પણ બીજા બે પ્રશ્નોના જવાબ પણ જાણી લો.
.
2. હું તારો વૈભવ ને તારી ધાક જાણું છું. તું સહસ્ત્રબાહુ સાથે લડ્યો છે,બાલી સાથે યુદ્ધ કરીને તું યશ પામ્યો છે.
ત્રીજો જવાબ થોડો ઉડાઉ રીતે આપે છે.
.
3. મને ભૂખ લાગી’તી. ને હું તો છું જ વાનર તો સહજ સ્વભાવવશ ઝાડ તોડ્યા. સૌને પોતાનો દેહ (પ્રાણના અર્થમાં) વહાલો જ હોય પણ એ કુમાર્ગે ચડેલા રાક્ષસોએ મને માર્યો, એટલે મેં એમને મારી નાખ્યા.
.
जानउँ मैं तुम्हारि प्रभुताई।
सहसबाहु सन परी लराई।।
समर बालि सन करि जसु पावा।
सुनि कपि बचन बिहसि बिहरावा।।
खायउँ फल प्रभु लागी भूँखा।
कपि सुभाव तें तोरेउँ रूखा।।
सब कें देह परम प्रिय स्वामी।
मारहिं मोहि कुमारग गामी।।
जिन्ह मोहि मारा ते मैं मारे।
तेहि पर बाँधेउ तनयँ तुम्हारे।।
.
આ ઉત્તર પછી તેઓ સીતાજીને મુક્ત કરવા માટે રાવણને હાથ જોડીને વિનંતી કરતા સમજાવે છે કે તું કેટલા ઊત્તમ કુળમાં જન્મ્યો એનો વિચાર કર અને જે ભક્તોના ભય હરી લે છે એને ભજ. પછી ચેતવણી પણ આપે છે કે જેના ભયથી કાળ પણ ભય પામતો હોય, જેણે દેવ-અસુર અને ચરાચર પોતાનામાં સમાવેલું હોય એની જોડે વેર ના કરાય . એમ પણ કહે છે કે પ્રભુ કરુણાનો સાગર છે, હજી પ્રભુની શરણમાં જતો રહે તો પ્રભુ તારા બધા અપરાધો માફ કરીને એમની શરણમાં લઈ લેશે. એટલે જ આપણા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર અજિત દોવાલ હનુમાનજીને બેસ્ટ ડિપ્લોમેટ કહે છે.
.
बिनती करउँ जोरि कर रावन।
सुनहु मान तजि मोर सिखावन।।
देखहु तुम्ह निज कुलहि बिचारी।
भ्रम तजि भजहु भगत भय हारी।।
जाकें डर अति काल डेराई।
जो सुर असुर चराचर खाई।।
तासों बयरु कबहुँ नहिं कीजै।
मोरे कहें जानकी दीजै।।
दो0-प्रनतपाल रघुनायक करुना सिंधु खरारि।
गएँ सरन प्रभु राखिहैं तव अपराध बिसारि।।22।।
.
આ પ્રસંગ પહેલા હનુમાનજી કઈ રીતે અશોકવાટિકા ઉજાડે છે, કઈ રીતે રાક્ષસોને મારે છે. એ પણ અભ્યાસ કરવા જેવું છે. પછી સમજાઈ જાય કે હનુમાનજી માત્ર ભક્તિ જ નથી કરતા, ભક્તિની સાથે સાથે તેઓ વ્યાયામ, શારીરિક સૌષ્ઠવ અને યુદ્ધકૌશલ્યમાં પણ નિપુણ છે. ના કરે નારાયણ પણ સંજોગોવશાત સુંદરકાંડ કરવો જ પડે એમ હોય તો ભક્તિની સાથે સાથે એવા ગુણો પ્રાપ્ત કરવા ય આવશ્યક છે. મંજીરા ને કરતાલ લઈને સુંદરકાંડ નથી થતો. ગદા ધારણ કરીને સુંદરકાંડ થાય છે. એના માટે ગદા ઊંચકવા સક્ષમ થવું પડે, એના પ્રયોગ કરી શકીએ એવી નિપુણતા ય પ્રાપ્ત કરવી પડે ને અગેઇન, એના માટે વ્યાયામ તો કરવો જ પડે. તો સુંદરકાંડ કરવા ઇચ્છુક ભાવિક ભક્તો કાલથી જ લંગોટ બાંધીને અથવા સ્પોર્ટર પહેરીને પહેલવાન બનવાનું શરૂ કરી દો.
.
મિત્રો, શ્રી તુલસીદાસકૃત રામચરિત સમજવા બેસો તો બહુ સરળતાથી એક એક શબ્દ સમજાઈ જાય કારણ કે એ સંસ્કૃત નહિ પણ અવધી ભષામાં લખાયું છે. જેમ ગુર્જરી સંસ્કૃતની ભગિનીભાષા છે એમ જ અવધી પણ ભગિની ભાષા જ છે. ખાલી, વિભક્તિઓ થોડી અલગ રીતે હોય છે જેમ કે ‘જનકસુતા કે “ચરનન્હિ” પરી’ અહીં ચરનન્હિનો અર્થ ચરણમાં છે, જનકપુત્રીના ચરણમાં પડી.અહિ ‘ન્હિ’ નો અર્થ છે ‘માં’. આજ રીતે ‘બ્રહ્મબાન કપિ ‘કહું’ તેહી મારા’માં ‘કહું’નો અર્થ છે ‘ને’. તેણે ‘કપિને’ બ્રહ્મબાણ માર્યું. ઓનલાઈન ઘણા સોર્સ ઉપલબ્ધ છે શ્રી તુલસીદાસકૃત રામચરિતમાનસ સમજવા માટે.
.
રામચરિતમાનસમાં શ્રી તુલસીદાસે એક પ્રસંગને ચાર પાંચ ચોપાઈમાં સમજાવીને પછીના દોહામાં કન્કલુડ્ કરી લીધો છે.
.
તુલસીદાસજીનું રામાયણ જાણે કે ફાસ્ટ ફોરવર્ડ છે જ્યારે શ્રી વાલ્મિકીજીનું રામાયણ અતિ ઊંડાણપૂર્વકનું છે. જાણે કે સ્લો મોશનમાં રામાયણ ચાલી રહી હોય. જેમ કે તુલસીદાસ બે ચોપાઈમાં તો હનુમાનજીને લંકા તરફ કૂદકો મરાવી દે છે એ જ વાત વાલ્મિકીજીએ કદાચ દસ-પંદર શ્લોકમાં કરી છે. બંનેનો પોતપોતાનો આનંદ છે.
મોરપીંછ 