છું પ્રતીક જડનું તો શું થયું – નિરંતર ગતિમાં મળીશ હું
ભલે હોઉં દાખલો પૂર્ણનો – છતાં હર ક્ષતિમાં મળીશ હું

ન મળે જગતના કોઈ ખૂણે નખ જેટલાયે સગડ છતાં
મને શ્રદ્ધા એટલી છે સદા તમારી સ્મૃતિમાં મળીશ હું

બધાયે નિયમ મહીં હોય છે અપવાદ એક-બે એ રીતે
છું નગણ્યમાંયે નગણ્ય પણ તમને અતિમાં મળીશ હું

હવે હુંય ખુદ કોઈ માર્ગ ભૂલ્યો પ્રવાસી માની રહ્યો મને
છતાં રાહબર થવા ઈચ્છતી બધીયે મતિમાં મળીશ હું

આ જગત ભલે મને મોભી માનતું ક્ષણજીવીની જમાતનો
તને કાળ સામે ટકી રહેલી કલાકૃતિમાં મળીશ હું

વીખરાવું મારું થયું છે ‘સાહિલ’ લાભદાયક કેટલું
હતો કાલ એકલો સાવ પણ હવે બહુમતીમાં મળીશ હું

( સાહિલ )

એ જે અફવા હતી કથા છે હવે,
આવ, જોવા સમી દશા છે હવે.

દૂર ઊડતો ગુબાર જોઉં છું,
કાફલો છે કે ના દિશા છે હવે.

તું હતી તો ખુદા હતો મારો,
ના ઈબાદત, ના આસ્થા છે હવે.

એક મારા જ પ્રાણ રૂંધાયા,
નહિ તો ચારે તરફ હવા છે હવે.

રંગ ગેરુઓ હોય કે લીલો,
જે પતાકા હતી, ધજા છે હવે.

સાતસો છ્યાસીથી શરૂ થઈને,
આ ગઝલ પોતે શ્રીસવા છે હવે.

‘મીર’ ઘરના ખૂણામાં બેઠો છું,
મારે આઠે પ્રહર મજા છે હવે.

( રશીદ મીર )

નથી જોયો જેને કોઈએ હજી આદમીના લિબાસમાં
પૂરી શક્યતા છે એ શખ્શ જોવા મળે નબીના લિબાસમાં

હુંય જાણું છું છે ભરમ નર્યા-છતાં ક્યાં ટૂટ્યો છે ભરમ હજી
મને રણની રેત મળ્યા કરે છે સદા નદીના લિબાસમાં

મને માફ કર ખુદા શું કરું સ્વીકારી તમારી રહેમતો
મને સ્વર્ગ સાતેય સાંપડ્યાં-ગમતી ગલીના લિબાસમાં

કરે બાહ્ય-રૂપની જગ સ્તુતિ અને જગનો અંશ છું એટલે
હુંયે ગટગટાવી ગયો ગરલ જો મળ્યું અમીના લિબાસમાં

નથી ડૂબવાના ડરે ગયા કદી સ્વપ્નમાં દરિયા તરફ
અહીં એ જ લોકને જોઉં છું દરિયા-દિલીના લિબાસમાં

બધા યત્ન સાજા થવાના બસ હવે સ્વપ્ન થઈને રહી જશે
મળ્યા જગમાં ચારે-તરફ જખમ મને લાગણીના લિબાસમાં

ભલે જન્મી ફારસીના ઘરે-અને ખોળે ઉર્દૂના ઊછરી
મેં ગઝલને ‘સાહિલ’ પૂજી છે, ગિરા ગુર્જરીના લિબાસમાં

( સાહિલ )

સાવ આમ ?
ભવભવની વાત પૂરી પળમાં તમામ ?!

આપણે આપણને, બીજાને, ફૂલોને કરતા’તા વહાલ
આપણો વ્યવહાર હતો સઘળો તહેવાર અને ઊડતો’તો મનમાં ગુલાલ,
ચાલ્યાં બસ ચાલ્યાં બસ ચાલ્યાં પણ ? પહોંચવું જ નહોતું તો ચાલ્યાં શું કામ ?!

થનગનતી પાંખ હતી, સહિયારી આંખ હતી, હૈયામાં હામ હતી; ઓછું પડ્યું શું આકાશ ?
હમણાં તો પગ વચ્ચે ઊછળીને ફીણ ફીણ લહેરાતાં નીર હતાં દરિયાનાં, એટલામાં ક્યાં ગઈ ભીનાશ,
ડાયરી ખોવાઈ જાય, પાનાંઓ ફાટી જાય, સ્યાહી પણ ઊડી જાય, કહો મને ! કોતરેલા હૈયે ભૂંસાઈ જાય નામ ?!

( જગદીપ ઉપાધ્યાય )

ના, ના, ના
મારે નથી થવું મીરાં
મારે નથી થવું રાધા
નથી થવું વિશાખા કે ચંદ્રલેખા
કે
લોપા કે ગોપા
કે
કોઈ પણ રોપા.
મારે તો રહેવું છે
કેવળ પન્ના.
કેવળ
આ હવાની જેમ.
મારા નામની આસપાસ કશું જ નહીં-
નહીં પિયર
નહીં સાસરવાસ
ન કોઈ સહવાસ.
આસપાસ કેવળ
અવકાશ અવકાશ.
હું
નહીં પન્ના મોદી
કે
નહીં પન્ના નાયક.
મેં સ્મૃતિને
ઉતરડી નાંખી છે કાયમને માટે.
એ વૃંદાવન હોય તો ભલે હોય
એની લીલીછમ્મ સ્મૃતિમાં મહાલવું નથી.
એ રણની રેતી હોય તો ભલે હોય,
મારે એની રેતીમાં આળોટવું નથી.
એ સમુદ્ર પરનો ચંદ્ર હોય
કે
ધીખતા રણનો સૂર્ય હોય-
મારે તો બધા જ દીવાઓ
ઓલવી નાખવા છે.
ભૂતકાળ નહીં એટલે નહીં
અને અહીં
ભવિષ્યની પણ કોને તમા છે ?
ક્યાં કોઈ ગમા
કે
અણગમા છે ?
આવતી કાલની નથી કોઈ ચિંતા
નથી કોઈ સલામતી.
આવતી કાલને આવવું હોય તો આવે
અને ન આવવું હોય તો
થોભી જઈને થીજી જાય
પણ
હું તો
સતત જીવ્યા કરીશ
આ ક્ષણમાં.
બે કાંઠા વચ્ચે
નદી થઈને વહેવું નથી.
નદીનો પ્રવાહ ખરો
પણ મને કુંઠિત કરે એવો
કોઈ કાંઠો નહીં.
હું કેવળ પન્ના, પન્ના અને પન્ના.
એમાં કોઈની હા નહીં
કે કોઈની ના નહીં.
હા-ના-ની સરહદોને ઓળંગીને
અનહદમાં વિચરતી વિહરતી
કોઈ પણ પ્રકારની
તમન્ના વિનાની
હું
માત્ર
પન્ના…

( પન્ના નાયક )

આંખો સામે તરે ખભો ને મનમાં માથું ઢળે
“સખી !” કહી બોલાવે એવો એક સખા જો મળે !

કદી કોઈને કહી નથી કંઈ એવી અઢળક વાતો
અંદર અંદર ઊગીને આથમતી જાતી રાતો
જાત ઉલેચું આખી ત્યારે તળિયે ટાઢપ વળે
“સખી !” કહી બોલાવે એવો એક સખા જો મળે !

સાચેસાચ્ચું કહી દેવામાં લાગે છે બહુ બીક
એ જો સામે હોય નહીં તો કશું ન લાગે ઠીક
એકલબેઠું મન બિચ્ચારું મૂંઝારાને દળે
“સખી !” કહી બોલાવે એવો એક સખા જો મળે !

મુઠ્ઠી જેવડી છાજલી મારી એ કેવો મસમોટો
ડાબે જમણે ડોક ધરું તો જડે ન એનો જોટો
નથી સમાતો આ આંખોમાં સપનું ક્યાંથી ફળે ?
“સખી !” કહી બોલાવે એવો એક સખા જો મળે !

( ગાયત્રી ભટ્ટ )

રોજ મેળો ભરાય મારે મેડે
રે સૈ ! મારું ઘર તો છલોછલ…
વળી ઉપરથી કોઈ રાગ રેડે
રે સૈ ! મારું ઘર તો છલોછલ…

ક્યાંક છમછમ સૂણુંતો ક્યાંક વેણુ
હવે મીઠું લાગે છે મને મે’ણું
કોઈ ગમતીલું રમતીલું છેડે
રે સૈ ! મારું ઝાંઝર છલોછલ…
રોજ મેળો ભરાય મારે મેડે…

કોણ આવ્યું ને કોણ નહીં આવ્યું
મને એવું ગણતાં ન જરી ફાવ્યું
અહીં ટીપું છલકાય આપ મેળે
રે સૈ ! મારું અંતર છલોછલ…
રોજ મેળો ભરાય મારે મેડે…

મારા મેડા પર આભ ઝૂકી જાતું
મને ચાંદરણું લાગે રાતું રાતું
હાય ! રાજગરો રાતે છંછેડે
રે સૈ ! મારું ભીતર છલોછલ…
રોજ મેળો ભરાય મારે મેડે…

( ગાયત્રી ભટ્ટ )

કમાડ ઉઘાડ
કમાડ ઉઘાડ
ચકીરાણી કમાડ ઉઘાડ !

આમ ઘર બંધ કરીને
દુનિયા પર રિસાઈને
કેટલી વાર આંખો મીંચીને અંદર બેસી રહીશ
પોતાનું મન પોતે જ ખાતી રહીશ

પવન અંદર આવવો જોઈએ
મોકળો શ્વાસ લેવાવો જોઈએ
કમાડ ઉઘાડ કમાડ ઉઘાડ
ચકીરાણી કમાડ ઉઘાડ !

જેમ ફૂલો હોય છે
તેમ કાંટા પણ હોય છે.
જેમ સીધો મારગ હોય છે તેમ ફાંટા પણ હોય છે
ગાવાવાળી મેના હોય છે
ધવલશુભ્ર બગલા હોય છે
ક્યારેક ક્યારેક કર્કશ કાળા
કાગડા જ ફક્ત બધે હોય છે

કાગડાના દાવપેચ પાકા હશે
તેનાથી તારા માળાને ધક્કા વાગશે
તો પણ જગતમાં ફરવું પડે છે.
પોતાનું મન સાચવવું પડે છે

કમાડ ઉઘાડ
કમાડ ઉઘાડ
ચકીરાણી કમાડ ઉઘાડ !

( મંગેશ પાડગાંવકર, અનુ. શ્રીલેખા રમેશ મહેતા )

મૂળ મરાઠી કવિતા

૧.
ચાર દીવાલોએ
ઊભો કરેલો
આભ જેટલો ઊંચો અવકાશ-
હું અને મારી વચમાં.
એક જરા બારી ખૂલી,
અને ઊતરી આવ્યું
આખું’ય આભ-
કેટકેટલાં સંવાદ લઈને…!

૨.
મારી આસપાસ ઠેર-ઠેર પડેલા
નિરાશા,
નિષ્ફળતા,
અવગણનાના ઢગલાઓમાંથી
કેટલીક ઉપયોગી સામગ્રી એકઠી કરી
કૂકર ચડાવી દીધું છે-
ગેસ પર.
હવે, હું રાહ જોયા કરું છું-
સીટી વાગવાની…!

૩.
મારી આંખોમાં
ભરાઈ આવેલાં ખાબોચિયાંને-
આવીને
ઘટ-ઘટ…પી ગયું;
“તારું સ્મરણ”…!

૪.
આનાથી ઊંચે
હવે, ઊડવું’ય કેટલે ?
આવી તો ગઈ છું-
તારી આંખો સુધી…!

( રાધિકા પટેલ )