.

તમે મૃત્યુ પામ્યા છો એ યાદ રાખવું એટલું તો અઘરું છે,

કોઈ પણ ક્ષણે તમે ઘરમાં હરતાફરતા હશો

એ જ રીતે, જાણે તમે રસ્તા પર ખરીદી કરતા હો,

અથવા કંઈક લખવાનું હમણાં જ પૂરું કર્યું હોય.

તમારા મૃત્યુના ભયાનક માર્ગ પર

તસુએ તસુ હું તમારી સાથે ચાલી છું,

છતાં કોઈક વાર, હજીયે, હું યાદ રાખી શકતી નથી

કે તમે મૃત્યુ પામ્યા છો.

 .

( માર્જોરી પાઈઝર, અનુ. જયા મહેતા )

કેવો તપારો અનુભવાય છે

આ પૃષ્ઠો પર

શું શબ્દોને પણ

આવ્યો હશે તાવ ?

*

સપનાંઓનો

ક્યારેય અંત આવે છે ખરો ?

માત્ર થોડીવાર માટે

રહે છે મોકૂફ.

*

એક જ હાથ ચલાવી શકે

તલવાર અને હલ્લેસું બંને

પસંદગી તમારે કરવાની.

*

બહાર નીકળતાં વ્હેંત જ

વરસાદે પીછો કર્યો

ભાગ્યો

તો સામે વાવાઝોડું !

*

કાવ્યો રહે છે તમારાં

લખાયા સુધી

પછી તો એ

સમયને સોંપેલ વસિયતનામું.

 .

( એન. ગોપી, અનુ. ઉર્વીશ વસાવડા )

.

સમુદ્રકિનારે મોજાંનાં તોફાન સામે

હું બેસું છું ત્યારે

મારી છાતી કૂટું છું

અને મને થયેલી ઈજા માટે રડું છું

અને તોયે મોજાં ઘૂઘવ્યા કરે છે.

હું નહીં હોઉં ત્યારેય,

મારા બધા જખમો અને શોક

સમયના સમુદ્રમાં ભુલાઈ ગયા હશે ત્યારેય

એ આમ જ ઘૂઘવ્યા કરતાં હશે.

હું અંતિમ નિદ્રામાં સૂતી હોઈશ ત્યારે

શાશ્વત મોજાં

આ રેતીને ધોઈ નાખશે

આજે ધોઈ નાખી છે એમ જ.

હે શાશ્વત સમુદ્ર,

મારા શોક અને જખમોને ધોઈ નાખ

અને મને ફરી પાછી સ્વસ્થ બનાવ.

 .

( માર્જોરી પાઈઝર, અનુ. જયા મહેતા )

.

બધું જ કહી દીધા પછી

કંઈક એવું છે જે રહી જાય છે,

તમે એમને વાચા નહીં આપતા.

 .

તે પડછાયો છે મારા પવિત્ર વિશ્વાસોનો,

તે પૂંજી છે મારા મૂંગા અભ્યાસોની,

તે આખીયે રચનાનો ક્રમ છે,

તે જીવનનો સંચિત શ્રમ છે,

બસ એટલો જ હું છું,

બસ એટલો જ મારો આશ્રય છે,

તમે એમને વાચા નહીં આપતા.

 .

તે વેદના છે જે અમને, તમને, બધાને અપનાવે છે,

સચ્ચાઈ છે-અજાણ્યાના પણ હાથ પકડીને

ચાલવાનું શીખવે છે,

એ વિરામ છે-દરેક ગતિને નવો જન્મ આપે છે,

આસ્થા છે-રેતીમાં પણ નૌકા ચલાવે છે,

તે તૂટેલા મનનું સામર્થ્ય છે.

તે ભટકતા આત્માનો અર્થ છે.

તમે એમને વાચા નહીં આપતા.

 .

તે મારાથી અથવા મારા યુગથી પણ ઉપર છે,

તે ભાવિ માનવની મિરાત છે, પૃથ્વી પર છે,

બર્બરતામાં પણ તે દેવત્વની કડી છે

તેથી ધ્વંશ અને વિધ્વંશથી તે મોટી છે,

અંતરાલ છે તે-નવો સૂર્ય ઉગાડી લે છે,

નવા લોક, નવી સૃષ્ટિ, નવાં સ્વપ્નાં આપે છે,

તે મારી કૃતિ છે

પણ હું એમની અનુકૃતિ છું,

તમે એમને વાચા નહીં આપતા.

 .

( સર્વેશ્વરદયાલ સકસેના, અનુ. સુશી દલાલ )

.

હું ગૌતમ નથી

પણ જ્યારે હું મારા ઘરની બહાર નીકળ્યો

ત્યારે મને હતું

કે હું મારો પોતાનો તાગ લઈશ-

હું પણ વૃક્ષની છાયામાં બેસીશ

મારા પર પણ પ્રબુદ્ધત્વનો ઉદય થશે

 .

પણ મારી સાથે

શરીરની આગ સળગતી હતી

ઘરની બહાર પવન સખત ફૂંકાતો હતો

જ્વાળાઓ વધુ ને વધુ તેજ થતી હતો

અને પ્રત્યેક વૃક્ષ બળી બળીને ખાખ થઈ ગયું

હવે હું વનમાં એકલો

માત્ર મારા પડછાયા સાથે

અને પડછાયાના પણ પડછાયા સાથે ભમું છું

ચારેબાજુ નરી શૂન્યતા છવાઈ ગઈ છે

 .

( ખ્યાલીલુર રહેમાન આઝમી, અનુ. સુરેશ દલાલ )

 .

મૂળ રચના : ઉર્દૂ

.

યુરોપમાં પૂછવામાં આવ્યું

તમે કેવા છો ?

મેં જવાબ આપ્યો-‘એશિયન’

એશિયામાં પૂછવામાં આવ્યું

મેં કહ્યું-‘ભારતીય’.’

ભારતમાં પ્રશ્ન પૂછાયો

મેં કહ્યું-‘પંજાબી.’

પંજાબમાં તું કેવો છે ?

મેં કહ્યું ‘માલવી’

પછી જિલ્લો પૂછવામાં આવ્યો

મેં કહ્યું-‘લુધિયાણા’,

હાલ ફતેહગઢ સાહેબ.

પછી તાલુકો પુછાયો

પછી કસ્બો

પછી ગામ

મેં એ બધું જ જણાવ્યું

ફરી વધુ પુછાયું-

ગામમાં તમે કેવા છો-

જાટ કે અછૂત ?

મેં ‘અછૂત’ કહ્યું.

ફરી સવાલ કરાયો-

અછૂતોમાં કેવા છો ?

મેં હાથ જોડીને કહ્યું-

બસ કરો, હવે વધુ ન પૂછો,

મને વધુ અપમાનિત ન કરો.

.

( સંતોક સિંહ ‘ધીર’, અનુ. કિશોર શાહ )

 .

મૂળ રચના: પંજાબી

.

ક્ષીણ ભલે હોય મારો સ્વર

પણ

નિર્બળ નથી મારો નિર્ધાર

 .

મારા માટે હોય એ

સ્નેહ વગર વધુ સરળ

 .

અલૌકિક છે આકાશ

વહે છે પર્વતીય પવન

અને

મારા વિચારો છે પવિત્ર

 .

મારી રાત્રીની રખેવાળ

અનિદ્રા

વિહરે અન્યત્ર

હું ન સેવું બુઝાયેલા તાપણાં સામે

અને

ટાવરની ઘડિયાળનો અણિયાણો કાંટો

જણાતો નથી મૃત્યુના તીર સમો

 .

અતીત કેવો શક્તિહીન થાય હૃદય પાસે !

 .

મુક્તિ છે હાથવેંતમાં

હું માફ કરું છું બધું જ

 .

લહેરાતા સૂર્યકિરણ પર મારું ધ્યાન

ભીની આ પ્રથમવેલી વસંતની

 .

( અન્ના આખ્માતોવા, અનુ. અવિનાશપારેખ )

.

મૂળ રચના : રશિયન

.

પક્ષી ઉદાસ છે

એની નાની

એને કહ્યા કરતી હતી,

“અહીંથી એક છલાંગ દૂર

વૃક્ષ છે

ડાળીઓથી જોડાયેલી ડાળીઓ છે

આપણે પેઢીઓથી

અહીંની જમીનને હાથના પંજાથી ઉથલાવી-પુથલાવીને

શોધતાં રહ્યાં અન્ન

વૃક્ષ પણ આપતાં રહ્યાં

છાંયો, અન્ન અને આશરો

આપણે મળીને ખૂબ તોફાન મસ્તી કરતાં

ગીત ગાતાં

જ્યાં જગા મળે ત્યાં બેસી જતાં

એ જ જગાને પોતાની બનાવી લેતા”

 .

પક્ષી ઉદાસ છે

 .

વીજળીના તાર પર બેઠેલું

નાનીની વાતો

એના માથામાં

ફિરકીની જેમ ઘૂમે છે

એની આંખ સામે

લોખંડ-ઈંટોના જંગલ નીચે

દબાઈ ગયેલા ધરતીના કણ

પક્ષી પોતાનાં બચ્ચાંને પોતાની સાથે

ખોવાયેલી ધરતીનું

ગીત ગાવાનું કહે છે

બચ્ચાં ચૂપ છે

પક્ષી ઉદાસ છે.

 .

( જગતાર જીત, અનુ. સુશી દલાલ )

 .

મૂળ રચના : પંજાબી

.

(૧)

ગુમનામ

.

એક દિવસ મારું નામ

મારાથી અલગ જઈને ઊભું રહ્યું

દુનિયાએ પૂછ્યું

‘આ બંનેમાં

તું કોણ છે ?’

મારા નામને જ

સાચું બતાવી

હું ખુદને નકારી ગયો

ત્યારથી

આ જગતમાં

હું એક અપરિચિત

ગુમનામ છું

.

.

(૨)

ગ્રામોફોન રેકર્ડ

 .

કોતરી કાઢેલી અનુભૂતિઓનો

ચક્રવ્યુહ છું

એટલે જ

પીનની અણીથી વાગું છું

વેચાઉં છું

જે ચાહે મને નચાવી લે

વગાડી લે

પણ

ગીત એક જ ગાઉં છું

એ જ

જે મારી છાતી પર કોતરેલું છે

.

(૩)

મારી છબી

 .

જ્યારે પણ જુઓ

મારી છબી

મારા પર

હસે છે

છેવટે તો

મારો જ એક પોઝ છે

મારા દરેક પોઝને એ

બરાબર ઓળખે છે

મારા અંતિમ પોઝ પર પણ

એ હસવાની

કારણ હું તો જતો રહીશ

એ રહી જવાની

 .

( વી. પી. સિંહ, અનુ. હિતેન આનંદપરા )