આ ગામમાં રહેવાનું છે નક્કી કરો ફકીર,
સૂમસામમાં સૂવાનું છે નક્કી કરો ફકીર.
જય જયના ઘોષ વચ્ચે એ ક્યાંય પણ જડે નૈં,
શું એ હુકમનું પાનું છે ? નક્કી કરો ફકીર.
તમામ ઉમ્ર શોધમાં વ્યતિત કરી અને,
અહીંથી પરત જવાનું છે ? નક્કી કરો ફકીર.
કઈ વાતથી નારાજ છો, કઈ વાતનો છે ડંખ,
શું મનને મારવાનું છે ? નક્કી કરો ફકીર.
ચોપાસ અંધાકરના વાદળ ચડે પડે,
શું ખાલી ગરજવાનું છે ? નક્કી કરો ફકીર.
( શૈલેષ ટેવાણી )
પાંપણ પર ઝૂલતા’તા શમણાં એ શમણાંનો
હું પણ એક ભાગ હતો યાદ છે ?
યાદ છે એ સાંજ ? તું બોલ્યા વિના જ મને
તગતગતી આંખથી વઢેલી !
એ ઘટના તો ત્યાં જ હજી બર્ફ જેમ થીજીને
ઈભી છે સાંજ ને અઢેલી
આથમતા સૂરજના કેસરી એ રંગોમાં
ઓગળતા આપણે એ યાદ છે ?
પાંપણ પર ઝૂલતા’તા શમણાં એ શમણાંનો
હું પણ એક ભાગ હતો યાદ છે ?
વરસોની ભીડ કોઈ ચોર જેમ આપણા એ
દિવસોને ચોરી ફરાર થઈ
એમ ઊભતાંતેજસ દવે રસ્તાની સામસામે આપણે
ને વચ્ચેથી જિંદગી પસાર થઈ
દિવસ ઓઢ્યા ને પછી તડકામાં દોડ્યા ને
છાંયડાઓ શોધ્યા’તા યાદ છે ?
પાંપણ પર ઝૂલતા’તા શમણાં એ શમણાંનો
હું પણ એક ભાગ હતો યાદ છે ?
( તેજસ દવે )
હવે બજારની છેલ્લી દુકાન આવે છે;
ખભેથી ભાર ઉતારો સ્મશાન આવે છે.
લડાઈ રોજ હું કરતો રહ્યો છું, કારણ કે,
સ્વભાવ છે જ જટાયુ, વિમાન આવે છે.
તું જ્યારે મારી ખબર કોઈને પૂછી લે છે,
મનેય મારી ઉપર ત્યારે માન આવે છે.
ઘરે રહું તો સતાવે સફરનો શોખ અને,
સફરમાં યાદ સતત ખાનદાન આવે છે.
મદદનું એક વખત પાટિયું લગાવ્યું’તું,
શિખામણોનું લાગતાર દાન આવે છે.
ચિરાગ એટલે આવી શક્યા ન બહાર કદી,
ગલીના નાકે હવાનું મકાન આવે છે.
( ભાવિન ગોપાણી )
સામગ્રી :
કાચી કેરી (તોતાપુરી હોય તો વધારે સારું)
આખું ધાણાજીરું
મેથી
વરિયાળી
જીરું
કાશ્મીરી લાલ મરચાંનાં ટુકડા
ધાણાજીરું પાવડર
લાલ મરચા પાવડર
હિંગ
હળદર
મીઠું
ગોળ
તેલ
લોંજી બનાવવાની રીત :
કેરીની છાલ કાઢી ટુકડા કરવા.
મેથી, વરિયાળી, આખા ધાણાજીરું અને જીરુંને કઢાઈમાં શેકીને અધકચરા વાટવા.
કઢાઈમાં તેલ મુકી હિંગ અને કાશ્મીરી લાલ મરચાંનાં ટુકડા નાખવા. ત્યાર બાદ વાટીને તૈયાર કરેલો મસાલો, હળદર, લાલ મરચાનો પાવડર, ધાણાજીરું પાવડર નાખી ધીમા તાપે થોડીવાર શેકવું. મસાલો શેકાવાની સુગંધ આવે એટલે તેમાં કેરીના ટુકડા નાખી પાણી ઉમેરવું. મીઠું અને ગોળ નાખી ધીમા તાપે કઢાઈને ઢાંકીને ચડવા દેવું. થોડીવારમાં ખાટી મીઠી લોંજી તૈયાર થઈ જશે.
ઉનાળામાં ગરમીથી બચવા કાચી કેરીનો બાફલો પીવામાં આવે છે. તે જ રીતે કાચી કેરીની આ લોંજી રોટલી, થેપલા કે એમ પણ ખાવાથી બહુ સ્વાદિષ્ટ લાગે છે.
Recipe by Kirti Sharma
Photographs & prepared by Heena Parekh
આખું જગત ભમીને પણ ઘેર આવવાનું,
રમતો ઘણી રમીને પણ ઘેર આવવાનું.
મોતીની શોધમાં તું છો ડુબકી લગાવે,
દરિયો ધમી ધમીને પણ ઘેર આવવાનું.
નીકળી પડું છું કોની આ શોધમાં ઘરેથી!
સૌ લાગણી દમીને પણ ઘેર આવવાનું.
આ શબ્દની બજારે થોડુંઘણું ફરીને-
શું મૌનને ગમીને પણ ઘેર આવવાનું.
આગ્રહ મહીં રહેલી સચ્ચાઈ જોઈ જાણી,
થોડું ઘણું જમીને પણ ઘેર આવવાનું.
( આહમદ મકરાણી )
અમથું અમથું વહાલ વરસતું ઝરમર લાગે છે,
શ્યામ ભલે હો મેઘ છતાં એ મનહર લાગે છે.
શિલા બદલે ડાળે લેખ લખેલો કોનો છે ?
ફૂલો જોતા થાય; હરિના અક્ષર લાગે છે.
સુંદર; ઝરણાં, પંખી, ફૂલો, વૃક્ષો, ઈશ્વર પણ,
કમાલ છે, આ સૌથીયે મા સુંદર લાગે છે.
જૂઈ, મોગરા, ચંદન કરતા સુગંધ છે નિરાળી,
ધરતી પર ફોરાએ છાંટ્યું અત્તર લાગે છે.
ગાય કોયલો; પીળા જામા વૃક્ષોએ પહેર્યા,
આજ ઘરે ફાગણના કોઈ અવસર લાગે છે.
( જગદીપ ઉપાધ્યાય )
ચણા દાળ ૨ કપ,તુવેર દાળ ૧ કપ, મગ દાળ-મોગર-૧/૨ કપ, મસુર દાળ અને અડદ દાળ -૧/૪કપ (ઓપ્શનલ), લીલી મકાઇદાણા ૧/૨ કપ (ઓપ્શનલ).
સાફ કરેલી પાલક ભાજી ૫૦૦ ગ્રામ બહુ નાના કે બહુ મોટા નહીં તેવા ટુકડામાં સમારેલી, એક મીડીયમ સાઇઝની ઝીણી સમારેલી ડુંગળી, બે મીડીયમ સાઇઝના ઝીણા સમારેલા ટામેટા-બીયા વગરના,બે મોટા ઝીણા સમારેલા લીલા મરચા, નાનો આદુનો ટુકડો ઝીણો સમારેલો, ૧૫-૨૦ કળી ઝીણુ સમારેલુ લસણ.
* ટીપ-૧: અહીં કોઇની પેસ્ટ કે ચટણી લેવી નહીં, ઝીણા સમારેલા ટુકડાથી જમતી વખતે તે ચાવવામાં આવે અને બે દાંત વચ્ચે કચરાય ત્યારે તેનો અસલ ટેસ્ટ આવે છે.
૧/૨ કપ કાચા સિંગદાણા, ૩ મોટી ચમચી તલ, ૩ મોટી ચમચી કોપરાની છીણ.
*ટીપ-૨: કોઇપણ ગુજરાતી શાક કે દાળ માં સિંગદાણા-આખા કે ભુકો, સુકા કોપરાની છીણ, તલ વગેરે શેકીને કે બાફીને ઉમેરવાથી તેની ન્યુટ્રીશિયન વેલ્યુ તો વધેજ છે પણ ટેસ્ટમાં ય વધારો થાય છે અને ગ્રેવી ઘટ્ટ બને છે.
મીઠું, મરચું, હળદર, જીરુ, ધાણા જીરુ, રાઇ, હિંગ, સુકી મેથીના થોડા દાણા, ગોળ કે ખાંડ, લીંબુનો રસ, ગરમ મસાલો, … આ બધુ ટેસ્ટ મુજબ અને વઘાર મુજબ તેલ.
*ટીપ-૩: તિખાશ માટે લાલ મરચું, લીલું મરચું ઉપરાંત કાળા મરી, લવિંગ, તજ, લસણ, આદુ, ગરમ મસાલો વગેરે બધુય વપરાતું હોય તો તેનુ તિખાશ પ્રમાણે પ્રમાણ જળવાવુ જરુરી છે.
મીઠો લીમડો, કોથમીર….અને…… પાણી. ?
*ટીપ-૪: તમાલ પત્ર, લવિંગ, તજ, મીઠો લીમડો, બાદિયાન, હિંગ વગેરે સ્વાદ ઉપરાંત સુગંધ માટે પણ વપરાય છે. જે ભુખને સતેજ કરે છે.
સિંગદાણાને એક બાઉલ માં પાણી લઇ માઇક્રોવેવમાં ૩-૪ મિનીટ સુધી ગરમ કરી બાફી લો, જેથી તેનો લાલ કલર લગભગ નીકળી જશે અને દાળનો કલર બદલશે નહી. પાણી નિતારીને સિંગદાણા કાઢી લો.
*ટીપ-૫: જે વાનગી બનાવતા હોય તેનો યોગ્ય કલર હોવો પણ જરુરી છે. લગભગ હળદર એ સ્વાદ ઉપરાંત કલર માટે પણ વપરાય છે. જેથી તેમાં વપરાતા બીજા મસાલા નો કલર પણ જો એડ થતો હોય તો તેનુ યોગ્ય સંયોજન કરવુ જરુરી છે. જેમ કે ગળપણમાં વપરાતો ગોળ પીળો કે ડાર્ક બ્રાઉન હોય તો કાળાશ વધારે છે, ખાંડ વપરાય તો તે કલરમાં કોઇ અસર નથી કરતી. સિંગદાણાના ફોતરા લાલ રંગ બનાવે છે.
બધી દાળ ધોઇને મકાઇ દાણા અને બાફેલા સિંગદાણા સાથે બાફી લો.. તેમાં બાફતી સમયે થોડુ મીઠું ઉમેરો.
એક મોટા વાસણમાં તેલ ગરમ કરી જરુરી વઘાર કરો.
*ટીપ-૬ વઘાર માટે તેલ ને બરાબર ગરમ થાય અને તેમાંથી વરાળ નીકળે ત્યારેજ રાઇ નાખવી જોઇએ, જેથી તે બરાબર તતડી શકે. રાઇ નાખ્યા પછીજ આખુ જીરુ ઉમેરવું કેમકે તે ઓછા સમયમાં શેકાઇ જાય છે. અને પછી હિંગ ઉમેરવી કેમ કે તે તરત શેકાય છે. તે રીતે જ જેને તળવામાં વધારે સમય થતો હોય તેવી વસ્તુ પહેલા ઉમેરવી જોઇએ.
મેથીના દાણા પાચનક્રિયા વધારતા હોઇ તેને સ્વાદાનુસાર ઉમેરી શકાય. ડુંગળી, લસણ, આદુ, લીલા મરચા, તજ, લવિંગ, તલ, કોપરાની છીણ વગેરે મસાલો વઘારમાં ઉમેરી પછી, મીઠો લીમડો, તમાલ પત્ર ઉમેરવા, પછી લાલ મરચું, ધાણાજીરુ પાવડર, મીઠું, હળદર વગેરે બાકીના મસાલા ઉમેરવા.
પાલકની ભાજી ઉમેરીને તેને મિક્ષ કરી તેમાંથી પાણી બળી જાય અને તેલ છુટુ પડે ત્યાં સુધી ગરમ કરો. તેલ છુટુ પડે પછીજ ટામેટા ઉમેરો. અને પછી બાફેલી દાળ જરુરી પાણી સાથે ઉમેરો.
દાળને હલાવતા રહેવી જરુરી છે, ચણા દાળ કે અડદદાળ તળીયે ચોંટી જવાની શક્યતા છે.
જો ખટાશ માટે કોકમ કે આંબલી કે લીંબુ સિવાયની વસ્તુ વાપરવાની હોય તો તે પણ દાળ ઉકળવાની શરુઆત થાય ત્યારેજ ઉમેરવા જોઇએ.
દાળ સહેજ ઉકળે એટલે ગળપણ માટેના ગોળ કે ખાંડ ઉમેરી દો.
*ટીપ-૭: ગળપણ લગભગ છેલ્લે કે દાળ ઉકળે ત્યારે નાખવુ જોઇએ. નહીંતર તે સહેજ ચિકાશ પકડી ચાસણી જેવુ બનાવે છે.
દાળમાં મસાલો ચડી રહે અને તે ઉકળે એટલે તેમાં ગરમ મસાલો ઉમેરો, તેની સુગંધ આવે એટલે સ્ટવ બંધ કરી તરત જ જો લીંબુ ખટાશ તરીકે ઉમેરવાનુ હોય તો તે ઉમેરો.
દાળને લગભગ પાંચ મિનીટ એમ જ ઢાંકેલી રાખો જેથી બધા મસાલા યોગ્ય રીતે રંધાઇ રહે અને તેના સત્વ બરાબર છુટા પડી દાળમાં મિક્ષ થાય.
બસ … હવે રાહ શેની જુવો છો??? ઓ.કે. ચલો ફોટા પાડી લો…. અને ભાત કે રોટલા કે રોટલી સાથે ખાવા બેસી જાવ. સાથે છાસ કે દહીં લો. કચુંબર કે પાપડ ઉમેરો.
Recipe by Mukesh Raval (USA)
(૧)
कौन रंग फागुन रंगे, रंगता कौन वसंत?
प्रेम रंग फागुन रंगे, प्रीत कुसुंभ वसंत।
चूड़ी भरी कलाइयाँ, खनके बाजू-बंद,
फागुन लिखे कपोल पर, रस से भीगे छंद।
फीके सारे पड़ गए, पिचकारी के रंग,
अंग-अंग फागुन रचा, साँसें हुई मृदंग।
धूप हँसी बदली हँसी, हँसी पलाशी शाम,
पहन मूँगिया कंठियाँ, टेसू हँसा ललाम।
कभी इत्र रूमाल दे, कभी फूल दे हाथ,
फागुन बरज़ोरी करे, करे चिरौरी साथ।
नखरीली सरसों हँसी, सुन अलसी की बात,
बूढ़ा पीपल खाँसता, आधी-आधी रात।
बरसाने की गूज़री, नंद-गाँव के ग्वाल,
दोनों के मन बो गया, फागुन कई सवाल।
इधर कशमकश प्रेम की, उधर प्रीत मगरूर,
जो भीगे वह जानता, फागुन के दस्तूर।
पृथ्वी, मौसम, वनस्पति, भौरे, तितली, धूप,
सब पर जादू कर गई, ये फागुन की धूल।
( दिनेश शुक्ल )
(૨)
चेतन खेले होरी
सत्य भूमि, छिमा बसन्त में
समता प्राण प्रिया संग गोरी
चेतन खेले होरी
मन को माट, प्रेम को पानी
तामें करुना केसर घोरी
ज्ञान-ध्यान पिचकारी भरी-भरि
आप में छारैं होरा-होरी
चेतन खेले होरी
गुरु के वचन मृदंग बजत हैं
नय दोनों डफ लाल कटोरी
संजम अतर विमल व्रत चोवा
भाव गुलाल भरैं भर झोरी
चेतन खेले होरी
धरम मिठाई तप बहु मेवा
समरस आनन्द अमल कटोरी
द्यानत सुमति कहे सखियन सों
चिर जीवो यह जुग-जुग जोरी
चेतन खेले होरी
( कविवर द्यानतराय )
હળવેથી ફાગણનો ઘૂંઘટ ખોલો તારણહારા,
શ્વેત રંગની અંદર બેઠા જાનીવાલીપીનારા.
ગુલાલની મુઠ્ઠીમાં છલકે સ્પર્શ કાજની આશા,
કોણ ત્વચા પર રંગો ઘૂંટી ઉકેલશે એ ભાષા,
આખી મોસમ તારી આંખે કેફ કસુંબલ પીનારા.
કેસૂડાંની ખિસકોલી ત્યાં બેઠી મહુડો ફોલે,
વાસંતી વૈભવને કાંઠે કલરવ ટહુકા ડોલે,
ગુલમ્હોરી ગીતોમાં પંખી કેમ કરે સિસકારા.
કોણ ઋતુમાં રંગ ભરે ને કોણ ભરે પિચકારી,
ગરમાળાના ઝુમ્મર નીચે કોણ કરે ચિચિયારી,
કુદરત પાસે અરજી લઈને આવ્યા છે રંગારા.
( ચેતન શુક્લ ‘ચેનમ’ )
તમે કેમ આ દુ:ખને સિમ્પલિફાઈ કરો છો ?
કે રહી રહીને એને ગ્લોરિફાઈ કરો છો ?
આંસુથી ધોઈ આંખને ફરી ફરી જુઓ,
શું એ રીતે વિષાદને પ્યોરિફાઈ કરો છો ?
તમામ રાત શાને જખ્મોને દો હવા ?
શું એ રીતે પીડાને આઈડેન્ટિફાઈ કરો છો ?
સુખ એમ નહિ ઊતરે કાગળ ઉપર કદાચ,
દુ:ખને ઘૂંટી ઘૂંટીને મોડીફાઈ કરો છો ?
અલ્લાહ છે જુએ છે, ઈશ્વર જેવો છે સાક્ષી,
તમે જ છો કે તમને મેગ્નીફાઈ કરો છો.
( શૈલેશ ટેવાણી )