(૧)

એક વખત એક શહેર હતું,

જાગ્યું તો લોથલ નામે ઓળખાયું.

પછી ખોતરી ખોતરી શહેર ફરી શોધાયું,

એ પણ લોથલ જેવું જ દેખાયું.

આપણને પણ વેઈટર જેવી જ ટેવ છે-

ધોઈ ધોઈ એક જ કપમાં કોફી ભર્યા કરીએ છીએ.

.

(૨)

દરેક ભાષામાં,

એક વખત શબ્દો રહેતા હતા,

દરેક શબ્દ

અમે ભાષા જાણીએ છીએ એવો

નાસિકાગત અથવા બહુવ્રીહિ દાવો પણ માંડે.

એક શબ્દ સાવ ટાઢો,

બીજો લવચીક રૂપાળો,

ત્રીજો તડકે તસતસતો સ્તનશો અંદરથી,

એક સર્બિયામાં બોલાય

અને બીજો ભારતમાં:

છતાં કહે એવું,

મૃત્યુ તમારો અનુભવ છે,

અમે તો કેવળ ઉચ્ચાર છીએ.

.

( હિમાંશુ પટેલ )

સમગ્ર જીવસૃષ્ટિ એક વર્તુળે ફર્યા કરે

કે બી મહીંથી વૃક્ષ થાય, વૃક્ષમાંથી બી ઝરે

.

તું બુદ્ધિ છે, તું ચિત્ત મહીં વિચાર થઈ હરે-ફરે !

તું સામ-દામ-દંડ-ભેદમાં રહીને વિસ્તરે !

.

ન નીંદ છે, ન જાગૃતિ, ન સ્વપ્ન, છે ન કલ્પના

સ્વયં થઈને બ્રહ્મ, સાધુ સાધનામાં જઈ સરે

.

તું શિલ્પ છે, તું શિલ્પી છે, તું ટાંકણું-હથોડી છે

છે વાર એટલી જ તું સ્વયં સ્વયં ને કોતરી

.

ન ઊછળે, ન ઊભરે, ન ઘૂઘવે, ન સૂસવે

સમુદ્ર સાવ મૌનભેર સ્વપ્નના રમ્યા કરે

.

નયન કોઈની વાટમાં બની ગયાં છે પર્વતો

સમગ્ર દ્રશ્ય – સૃષ્ટિ એ મહીંથી થૈ ઝરણ ઝરે

.

બધાથી પર થશે નહીં ન સ્થિરતાને પામશે

જે ધર્મ – અર્થ – કામ – મોક્ષ – વર્તુળે ફર્યા કરે

.

બધામાં સૌથી શક્તિશાળી જે હશે તે લઈ જશે

ઘણાય કાગડાની મીટ સ્થિર છે દહીંથરે

.

( અલ્પેશ કળસરિયા )

સીધી સાદી સમજણ વચ્ચે જીવું છું હું

જીવતરના એક વળગણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

રોજ હું મારી જાતને એમાં જોતો રહું છું

એક મજાના દર્પણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

મેલો-ઘેલો એટલે હું લાગું છું શાયદ

આપના પગની રજકણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

ઉબડખાબડ રસ્તા વચ્ચે ચાલે ગાડું

ડગલે-પગલે અડચણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

શબ્દોની છે ભીંત છાપરું શબ્દોના દરવાજા

શબ્દોના ઘર આંગણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

રોજ કવિતા સપનામાં પણ મળવા આવે

એક મુલાયમ સગપણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

પળ પળ ખ્યાલ હું રાખું છું આ તાલમેલનો

‘હમદમ’ ધારાધોરણ વચ્ચે જીવું છું હું

.

( તુરાબ ‘હમદમ’ )

યદ્ધના પડઘમ વિચારો રક્તમાં ઘેરાય છે

બાણની પ્રત્યંચા પર પ્રશ્નાર્થ લાગી જાય છે.

.

तेन त्यक्तेन भुंज्जीथा: નો મંત્ર સાચો પાડવા

આપમેળે પાંદડીઓ નેસ્તનાબૂદ થાય છે.

.

સત્ય કેવળ એ જ છે કે હું બધાથી ભિન્ન છું,

ને સમત્વથી બધીયે શક્યતા પડઘાય છે.

.

માંસ, મજ્જા, પ્રાણ, વાયુ, અગ્નિ ને ભૂમિ બધું

કો તિલસ્મી તીરથી બસ ક્ષણ મહીં છેદાય છે.

.

સૂક્ષ્મતર ભાવે કદી માપી શકાયું ના જગત

ને સરળતમ ભાવથી આકાશ પણ વંચાય છે.

.

પિંડથી બ્રહ્માંડની વ્યાપક ગતિ આ છે બધી,

એ જિજિવિષા કરોડો ક્યાં કદી પરખાય છે ?

.

( હાર્દિક વ્યાસ )

ફેલાઈ ગઈ’તી રાત, પણ દીવો થયો નહીં;

મેં આદરી’તી વાત, પણ દીવો થયો નહીં.

.

નભ-માંડવેથી કોઈ સમેટી રહ્યું હતું

તારાઓની બિછાત, પણ દીવો થયો નહીં.

.

વેળા થઈ’તી મંગળા દેવારતીની લ્યો !

મ્હોર્યુંતું પારિજાત, પણ દીવો થયો નહીં.

.

અજવાળું વાટ જોતું હતું ઘરની આડશે;

ધાર્યું કરી શકાત, પણ દીવો થયો નહીં.

.

મનમાં તો ભાવ, શબ્દ અને લયનો હણહણાટ;

નક્કી ગઝલ લખાત, પણ દીવો થયો નહીં.

.

( ભગવતીકુમાર શર્મા )

ગંગાને તીર એક બાંધી મઢૂલી ને

હેતે હરિનું નામ લેતાં જી રે,

અમે લેતાં જી રે.

.

રામનાં નામની લાગી રે લગની ને

અમે આનંદે રહેતાં જી રે,

અમે રહેતાં જી રે.

.

ઝણકે તંબુરા ને રણકે મંજીરા

ઝાંઝ-પખવાજ વાગે જી રે,

હે જી વાગે જી રે.

.

ઘેરી નીંદરમાં પોઢેલો સાયબો

અનહબ નાદે જાગે જી રે,

હે જી જાગે જી રે.

.

હરિના ગુણલા ગાતાં પંખીડાં ને

હળુહળુ વાયરા વાતા જી રે,

હે જી વાતા જી રે.

.

સંત અવધૂત કોઈ આવે ને જાવે

હરિરસ પીતા-પાતાં જી રે,

હે જી પાતાં જી રે.

.

ઊલટ-સુલટની ચડે રે હેલિયું ને

જળહળ જ્યોતું પ્રગટી જી રે,

જ્યોતું પ્રગટી જી રે.

.

ગગન ભરીને આવ્યાં અજવાળાં

મઢૂલી તેજથી ઝગતી જી રે,

હે જી ઝગતી જી રે.

.

ગંગાને તીર એક બાંધી મઢૂલી ને

હેતે હરિનું નામ લેતાં જી રે

અમે લેતાં જી રે.

.

( કલાધર વૈષ્ણવ )

જીવનમાં જોવા જેવી કોઈ ચીજ હોય

તો તે છે તારી આંખો,

પ્રચંડ અવાજોનાં મોજાં સામે,

વિસ્ફોટોની શ્રેણીમાં સતત ઝળૂંબતી,

પોયણાં જેવી મુલાયમ,

નમ્ર નિમિલીત દુનિયાને જોતી,

છતાં સમગ્ર આકાશમાં સર્વશ્રેષ્ઠ,

આંધળી દીવાલોમાં પણ તેજ પ્રસરાવતી,

માત્ર અને માત્ર-

તારી આંખો !

.

( અર્જુન કે. રાઉલજી )

કોને ખબર કે ક્યાંથી આ આવ્યો છે અંધકાર ?

અહિંયા અનાદિકાળથી વ્યાપ્યો છે અંધકાર !

.

પડખું ફરી ઉજાસ તો પોઢે નિરાંતથી,

કંઈ કેટલીય રાત તો જાગ્યો છે અંધકાર !

.

પ્યાલા ભરીને પીધી હશે ચાંદની તમે !

ચમચી ભરીને કોઈ દિ ચાખ્યો છે અંધકાર ?

.

ઘાંઘો ઉજાસ રોજ ટકોરાય બારણે,

બંધ ઓરડાએ સાચવી રાખ્યો છે અંધકાર !

.

લિસ્સી ને કોરી ભીંતનું અસ્તિત્વ ક્યાં રહ્યું ?

ખરબચડી કંઈ હથેળીએ થાપ્યો છે અંધકાર !

.

અજવાળું સાવ છીછરું લાગી રહ્યું હવે,

ઘુવડની આંખથી અમે તાગ્યો છે અંધકાર !

.

લાગે છે બહુ દરિદ્ર સિતારા ભરેલી રાત,

જાણે કે ઠેરઠેરથી ફાટ્યો છે અંધકાર !

.

( પરેશ કળસરિયા )

વહી ગઈ જિંદગી થોડાઘણા સારા વિચારોમાં

કદી તારા વિચારોમાં કદી મારા વિચારોમાં

.

કરીને આકરું તપ કોઈ અણનમ સ્થાન પામે છે

નથી સાકાર બનતા ધ્રુવના તારા વિચારોમાં

.

બધાં દ્રશ્યો અને પાત્રો ક્રમાનુસાર બદલાતાં,

કરે છે કોણ નક્કી એમના વારા વિચારોમાં

.

સ્મરણ તારાં કદી ગુલમ્હોર પેઠે મ્હોરતાં લાગે

નસોમાં સ્થિર જાણે રક્તની ધારા વિચારોમાં

.

જગતમાં કોણ, ક્યારે, કેમ, કેવાં સ્વપ્નો સેવે છે

મને મળતા રહે છે રોજ વર્તારા વિચારોમાં

.

( કુમાર જૈમિની શાસ્ત્રી )

૧.

.

મારે તો…

.

મારે તો

ક્યાં જવું હતું

એકેય શિખર પર ? !

મારે તો બસ,

ઝર ઝર

ઝર ઝર

ઝરી જવું હતું

પારિજાતનાં પુષ્પોની જેમ

તારી ભીતર…

.

૨.

.

ભૂકમ્પ

.

-છેવટે

કંપી ઊઠી

ઈશ્વરની માનવતા

ને

માનવની ઈશ્વરતા !

.

( યોગેશ જોષી )