.

બહારના અંધકાર માટે બારીની તિરાડ પ્રવેશદ્વાર બનતી નથી.

 .

સ્વપ્ન એ અંધકારના અરીસામાં પડતું પ્રતિબિંબ છે.

 .

કેટલાક પોતે થાકે છે, કેટલાકનું મૃત્યુ થાકે છે.

 .

કોરી સ્લેટને હથેળી પણ કહી શકાય.

 .

કોઈવાર બેડી જ બે હાથને નજીક લાવે છે.

 .

દીવાના પૂમડા અને અત્તરના પૂમડા વચ્ચે પસંદગી કરવાની છે.

 .

મૃત્યુની દિશા બદલાય, પણ મસાણની દિશા ન બદલાય.

 .

પોતીકી ફૂંક ન હોય તો વાંસળી વાગતી નથી.

 .

માણસે પહેલા ભિક્ષાપાત્ર ઘડ્યું પછી પ્રાર્થના રચી !

 .

કેટલી બધી માંદગીના વિસામે થાક ઉતાર્યા પછી મૃત્યુ આવે છે.

 .

મારા બધા હસ્તાક્ષરો ચેકબુકની બહાર છે.

 .

છેલ્લી સફર એટલે પોતાના જ બારણેથી પોતે પાછા ફરવું.

 .

ચિત્તમાં સમગ્ર વિશ્વ હોય તો કોઈપણ માણસ ટાપુની નાળિયેરી નથી.

 .

જ્ઞાનની જેમ અજ્ઞાન પણ કોઈ ખીંટી પર ટીંગાયેલું હોય છે.

 .

પોતાની આંખે પોતાને જોવામાં અરીસો મદદ કરતો નથી.

 .

મારાં આંસુમાં દરિયો નથી, મારું લૂણ છે.

 .

જીવનમાં નથી એટલાં માનાર્થે બહુવચન ભાષામાં છે !

 .

હિમાલય ગંગામાં સ્નાન કરવા પડે તો ગંગા જ ન રહે.

 .

અવાચ્યને વાંચવા માટે માણસને અંતરની આંખ મળી છે.

 .

હવે દરેક લસરકો એક ઉઝરડો બની જાય છે.

 .

( રતિલાલ ‘અનિલ’ )

.

Ratilala Mulchand Roopawala ‘Anil’
23/02/1919 – 29/08/2013

.

વિખૂટા પડેલા બધા શે’ર મારા,

હવે શેષ હું માત્ર મક્તો રહું છું.

*

કેવી અજબ સુવાસ છે, તારા ગયા પછી,

જાણે તું આસપાસ છે, તારા ગયા પછી;

સૂરજ તપે છે તે છતાં, જાણે વસંત છે,

તારી હવામાં શ્વાસ છે, તારા ગયા પછી.

*

તપીને તાપમાં હું ઘેર આવ્યો તો વળી શાંતિ,

હતું વ્યાકૂળ તો યે શાંત મન મારું થયું કેવું !

મહક પામી નીરવતાની હૃદય ઘેલું પૂછી બેઠું :

‘ઘડી પ્હેલાં સૂના ઘરમાં તમે આવી ગયાં’તાં શું ?’

*

વાદળને પેલે પાર કંઈ ઝાંખો ઉજાસ છે,

સૂરજના માત્ર ભાસથી શ્રાવણ ઉદાસ છે;

ભીના વસનનો આભમાં પરદો કરી દીધો,

શ્રાવણ નથી, આ સૂર્યનો એકાંતવાસ છે !

*

હૃદયના હોય છે સંબંધ તે નશ્વર નથી હોતાં,

મળ્યાં કેડે જુદાં થઈ જાય તે અંતર નથી હોતાં;

પ્રણય તો જિંદગી છે ને વળી તે પણ સનાતન છે,

પ્રણયની ક્ષણ નથી હોતી, તે સંવત્સર નથી હોતા !

*

આમ તો સૂરતનો કહેવાતો રહીશ,

કોઈ પૂછે તો વળી ‘સૂરતી’ કહીશ !

મારે તો ચાલ્યા જવું છે હે ગઝલ !

તું કહેશે તો વળી થોભી જઈશ.

*

પ્રવાસે તો મળ્યાં’તાં કૈંક ફૂલો,

નથી એવું, ચમન ચૂકી ગયો છું;

અનુભવ યાદ કંઈ એવા રહ્યા છે :

ફૂલોનાં નામ હું ભૂલી ગયો છું !

*

ઈશ્વર કને ય જાઉં પણ માણસ મટું નહીં,

ઓળંગી જાઉં હું મને તો પણ રહું છું પાળ,

એ પણ મને મળે છતાં ઈશ્વર મટે નહીં,

ઊતરે છે ખીણમાં છતાં શિખરે રહે છે ઢાળ.

*

મને કેફ આ જિંદગીનો કહે છે :

હું દીઠા પછી યે રહસ્યો રહું છું !

અને આ જુઓ ખેલદિલીયે મારી,

હું પીધા પછી યે તરસ્યો રહું છું !

.

( રતિલાલ ‘અનિલ’ )

 શાંત સરવરમાં કમળ ખૂલે એમ એકાન્ત હળવેથી ખૂલે જી,

મોરપિચ્છ જેવી હવા રાધાનાં ઝાંઝર પ્હેરી ઝૂલે જી.

 .

પ્રભુજીનો આ પગરવ સુણી

કાન સચેતન થઈ ગયા,

એક પલકની ઝલક-ઝંખના

ધ્યાનમાં દરશન થઈ ગયાં.

 .

આકાશમાં એક કબીર-વૃક્ષ છે : ઊભું ઊર્ધ્વમૂલે જી,

શાંત સરવરમાં કમળ ખૂલે એમ એકાન્ત હળવેથી ખૂલે જી.

 .

હું જાણું ને કૈં ન જાણું

એવી અવસ્થા માણું છું,

જળની ઝીણી જ્યોતને ઝીલું

એવું હું તરભાણું છું.

 .

નરસિંહ, તુકા ને રૂમી-મીરાંના ઘૂમું છું વર્તુળે જી,

શાંત સરવરમાં કમળ ખૂલે એમ એકાન્ત હળવેથી ખૂલે જી.

 .

( સુરેશ દલાલ )

મારે સુખના સામ્રાજ્યના ગુલામ થવું નથી

કે નથી થવું દુ:ખના સામ્રાજ્યના સમ્રાટ.

સુખ અને દુ:ખને હાંસિયામાં ધકેલી દઈ

કોરા કાગળના આકાશમાં

પાનખરના શીતળ સૂર્યની ઉષ્મા લઈને

પ્રવાસ કરવો છે દિનાન્ત સુધી

અને રાતે ચંદ્ર થઈને

સમુદ્રનાં જળને પાગલ કરવાં છે.

ડાળે ડાળે ફૂલના દીવાની જ્યોત પ્રકટાવી શકું

તો એના અજવાળામાં

મારે મારાં નહીં લખેલાં કાવ્યો

મારા એકાન્તમાં વાંચવાં છે

અને પછી નિદ્રાની નિતાન્ત ચાદર ઓઢી

પોઢી જવું છે સ્વપ્નની કુંજગલીમાં.

 .

( સુરેશ દલાલ )

મારામાં ઊગ્યું ઘાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે,

મારામાં દૂઝ્યા ચાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે.

 .

તારી સભામાં કેટલા મિત્રો હતા હાજર છતાં,

મુજને ગણ્યો તેં ખાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે.

 .

આંખો કરીને બંધ જ્યાં યાત્રી થયો હું ભીતરી,

ખૂલતો ગયો અજવાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે.

 .

એ ગામને છોડી ગયે વરસો થયાં છે તે છતાં,

ચરણોને એની પ્યાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે.

 .

ગોવાળ, ગોપી, રાધિકે ને શ્યામસુંદર આજ પણ,

મારામાં રમતાં રાસ આ રોમાંચ એનો મઘમઘે.

 .

( દત્તાત્રય ભટ્ટ ‌)

बाँह तुमने डाल दी ज्यों फूल माला

संग में, पर, नाग का भी पाश डाला,

जानता गलहार हूँ, जंजीर को भी;

जानता हूँ प्यार, उसकी पीर को भी.

 .

है अधर से कुछ नहीं कोमल कहीं पर,

किन्तु इनकी कोर से घायल जगत भर,

जानता हूँ पंखुरी, शमशीर को भी;

जानता हूँ प्यार, उसकी पीर को भी.

 .

कौन आया है सुरा का स्वाद लेने,

जोकि आया है हृदय का रक्त देने,

जानता मधुरस, गरल के तीर को भी;

जानता हूँ प्यार, उसकी पीर को भी.

 .

तीर पर जो उठ लहर मोती उगलती,

बीच में वह फाडकर जबडे निगलती

जानता हूँ तट, उदधि गंभीर को भी;

जानता हूँ प्यार, उसकी पीर को भी

 .

( हरिवंशराय बच्चन )

.

बचपन में घर के पीछे की

अमराई में

एक छोटी सी नदी बहती थी

पूरनमासी के दिन

चांद उतर आता

था नदी के

आखरी मोड पर !

बचपन के नन्हें हाँथों

से मैं एक बार

चांदी की थाली सा चांद

नदी की परत से

उठा लाया था

और चिपका दिया था

कोने वाली दीवार पर !!

दिन में कहीं भी उसका

अस्तित्व

नहीं रहता था

लेकिन रात को

चमकता रहता

था

दीवार पर !

दादी की कही

चरखे वाली बूढी, खरगोश

सब दिखाई देते थे

नीलम परी के साथ

बचपन छूटा

गाँव की दीवार छूटी

नदी का मोड भी !

अब चांदी की थाली सा चांद

शहर की घनी बस्ती के

माथे पर दिखाई देता है

घर की दीवार पर नहीं दोस्त !

क्योंकि

घर के पीछे

न अमराई है

न उसके पीछे

आखरी मोड पर

मुडती नदी !

 .

( दीपक भास्कर जोशी )

ભીતરે ભીનાશ ને ભરચક ઉદાસી આપજે

હો દિવસ લથબથ પરંતુ સાંજ પ્યાસી આપજે.

 .

મોસમી હો મોગરો કે ગુલમ્હોર પર્યાપ્ત છે

અન્યને ફૂલો ભલે તું બારમાસી આપજે.

 .

મારી સંકુચિત દુનિયાથી યે આગળ છે કશુંક

વિશ્વ ભાળું એટલી ઊંચી અગાસી આપજે.

 .

કાં સફરમાં આપ કાયમ મૌનની મીરાત, કાં

શબ્દને સન્માને એવો સહપ્રવાસી આપજે.

 .

( ભગવાન થાવરાણી )